Głównymi objawami choroby Parkinsona u osób starszych są:
- spowolnienie ruchowe objawiające się powolnym wykonywaniem codziennych czynności,
- drżenie podczas spoczynku,
- sztywność mięśniowa, która powoduje ból i dyskomfort w czasie wykonywania ruchów,
- niestabilność postawy, której objawem są zawroty głowy,
- ból barku - tzw. zamrożony bark,
- pochylenie sylwetki do przodu,
- potykanie się o nierówności podłoża,
- zaburzenia równowagi.

Podstawowymi objawami demencji u osób starszych są:
- problemy z pamięcią i koncentracją,
- zaniki pamięci u osób starszych,
- zaburzenia snu,
- duże wahania nastroju,
- zaburzenia mowy, w tym mowa, która jest szczątkowa, niewyraźna,
- zaburzenia orientacyjno-przestrzenne,
- urojenia

Czynnikami, które zwiększają ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera u osób starszych, są:
- niewydolność serca,
- nadciśnienie,
- cukrzyca typu II,
- brak kontaktów społecznych,
- mała aktywność fizyczna,
- przewlekły stres.

Choroby, które są następstwem miażdżycy, to:
- zawał serca,
- choroba wieńcowa,
- udar mózgu.

Ze względu na to, że nie są znane przyczyny choroby Parkinsona, stosuje się środki farmakologiczne oraz leczenie chirurgiczne, które mają na celu złagodzenie i opóźnienie przebiegu tej choroby. Terapie skupiają się na łagodzeniu objawów oraz spowalnianiu postępowania procesu degeneracji komórek układu nerwowego.

Mimo rozwoju medycyny, choroba Alzheimera pozostaje wciąż chorobą nieuleczalną. Na początkowym etapie stosuje się leki poprawiające pamięć pacjenta. Dostępne są środki farmakologiczne, które poprawiają metabolizm mózgu, wtórne neuroprzekaźnictwo , a także spowalniają postępy degeneracyjne w mózgu. Ważnym aspektem jest również oddziaływanie psychologiczne, np. terapia kognitywna, która pomaga seniorowi zrozumieć własne myśli i uczucia. Starsza osoba uczy się rozpoznawać oraz zmieniać destrukcyjne wzorce myślowe, które mają negatywny wpływ na jej zachowanie. Istotne jest takżetrenowanie pamięci seniora. Osoba chora na Alzheimera powinna być pod stałą kontrolą lekarza. Leczenie powinno być wprowadzone jak najwcześniej i powinno mieć charakter ciągły.

Najczęstsze objawy udaru to:
- asymetria, wykrzywienie twarzy,
- niedowład lub drętwienie kończyn, najczęściej po jednej stronie ciała,
- niewyraźna mowa,
- opadnięty kącik ust,
- zaburzenie widzenia,
- zawroty lub silny ból głowy,
- zaburzenia równowagi.

Przy udarze bardzo liczy się czas. W związku z tym lekarze opracowali test, dzięki któremu łatwiej jest zaobserwować objawy udaru: Najpierw należy poprosić osobę z podejrzeniem udaru o uśmiechnięcie się. Obserwujemy wtedy, czy twarz pacjenta jest asymetryczna oraz czy opadają kąciki ust. Opadający kącik ust może wskazywać na udar. Następnie należy poprosić chorego o zamknięcie oczu i wyciągnięcie rąk do przodu wnętrzem dłoni do góry. Jeśli jedno ramię będzie opadać, może to świadczyć o udarze. Kolejnym krokiem jest poproszenie chorego o wypowiedzenie prostego zdania, np. „mam na imię…” oraz jego dokładne powtórzenie. Jeśli chory będzie miał problem z powtórzeniem tego zdania, jego mowa będzie bełkotliwa lub jeśli będzie je przekręcał, może to świadczyć o tym, że doszło do udaru. Jeżeli zostanie zaobserwowany jeden czy dwa objawy, należy natychmiast wezwać pogotowie.

Miażdżyca jest chorobą bardzo niebezpieczną, gdyż powoduje, że naczynia krwionośne przestają dostarczać krew do tkanek. W konsekwencji tkanki obumierają. Przy tej chorobie należy szczególnie zwrócić uwagę na dietę seniora, aby była zdrowa i odpowiednio zbilansowana. Spożywanie żywności zawierającej przetworzone tłuszcze może doprowadzić do tego, że cholesterol będzie się osadzał w naczyniach krwionośnych i spowoduje ich zwężenie. W konsekwencji może to doprowadzić do udaru. Przy diecie, w której mało jest składników odpowiadających za lepsze wchłanianie się wapnia przez układ kostny, może dojść do tego, że wapń będzie odkładał się w tętnicach, tam, gdzie zaczął się już stan zapalny. Przez to naczynia krwionośne staną się mniej elastyczne i z czasem przestaną spełniać swoją funkcję.

Cukrzycę leczy się środkami farmakologicznymi. Mogą to być leki doustne i/lub insulina. Przy leczeniu cukrzycy bardzo ważne jest, aby senior zdrowo się odżywiał. Warto również zapewnić mu bezpieczną aktywność fizyczną.

Choroba zwyrodnieniowa stawów postępuje z wiekiem. Tkanka stawowa degeneruje się wskutek czynników biologicznych i mechanicznych. Sprzyja temu mała aktywność fizyczna seniora oraz nadmierne obciążanie kręgosłupa. Objawami charakterystycznymi dla pierwszej fazy tej choroby są bóle stawów, ograniczenie ich ruchomości. Chory zaczyna mieć problemy z poruszaniem się. U seniora mogą pojawiać się wtórne stany zapalne stawów. Chrząstka stawowa może ulegać uszkodzeniu. W fazie zaawansowanej stawy wykrzywiają się. Chory odczuwa ból podczas poruszania się.

Depresja u osób starszych objawia się nieco inaczej niż u osób młodych. Najczęstszymi objawami są:
- kłopoty z pamięcią,
- problemy z koncentracją,
- bóle mięśniowe,
- zaburzenia snu,
- brak apetytu.

Inkontynencja polega na niekontrolowaniu momentu oddawania moczu lub stolca. U osób starszych może być jednym z objawów lub skutków innej choroby. Inkontynencja może towarzyszyć chorobie Alzheimera, udarowi mózgu, zapaleniu pęcherza moczowego, chorobie Parkinsona oraz nowotworom. Ta dolegliwość najczęściej dotyka kobiety. Opiekun powinien zadbać o to, aby osoba starsza nie czuła dużego skrępowania. Należy to potraktować jako coś, co może przytrafić się każdemu. Szczególnie ważne jest dbanie o higienę codzienną oraz zapewnienie seniorowi komfortu. Inkontynencję można leczyć farmakologicznie bądź operacyjnie. Warto również spróbować wyrobić u osoby starszej nawyk, aby wypróżniała się w określonych porach.

Jeśli zauważymy, że seniorowi sprawia trudność siadanie i wstawanie, że często potyka się i/lub upada, że poruszając się po mieszkaniu wspiera się o meble czy ścianę oraz, że niechętnie wychodzi sam z domu, wówczas powinniśmy zgłosić się z seniorem do lekarza.

Najczęstszymi objawami nadciśnienia tętniczego są:
- ciśnienie krwi powyżej 140/90 mm Hg,
- bóle w klatce piersiowej,
- kołatanie serca,
- nadpobudliwość,
- zawroty głowy,
- bóle z tyłu głowy i w okolicy karku,
- uczucie gorąca i zaczerwienienie twarzy,
- szum w uszach,
- szybkie męczenie się,
- pogorszenie się wzroku.

Nadciśnieniem tętniczym zagrożone mogą być osoby, u których występują choroby nerek i nadnerczy, osoby, które przyjmują leki, które spożywają alkohol w nadmiernej ilości, a także osoby z nadwagą.

Starsze osoby mierzą się z różnymi problemami, takimi jak pogorszenie się zdrowia, przez co stają się mniej sprawni, mniej samodzielni w codziennym życiu. Im bardziej postępują choroby, z którymi zmagają się seniorzy, tym napotykają oni coraz więcej ograniczeń z tym związanych. Coraz częściej są zdani na pomoc ze strony innych osób.Niektórzy seniorzy odczuwają brak zainteresowania ze strony otoczenia. Czują się odrzuceni i samotni, co pogłębia depresję. Niekiedy osoby starsze dotyka utrata najbliższych, co znacznie pogarsza ich stan psychiczny. Zdarza się, że seniorzy, którzy znaleźli się w takiej sytuacji, muszą zmierzyć się z pogorszeniem statusu ekonomicznego, co z kolei obniża komfort ich życia. Te czynniki, zwłaszcza połączone ze sobą, mogą prowadzić do depresji u osób starszych.

Zawał mięśnia sercowego może mieć bardzo gwałtowny przebieg. Ogromne znaczenie dla zdrowia i życia seniora ma odpowiednie rozpoznanie zawału i szybkie udzielenie pomocy. Głównym objawem zawału jest ból w klatce piersiowej. Jest to ból stały, bardzo silny, piekący, dławiący, a nawet gniotący. Ten ból najczęściej promieniuje do szyi i lewego ramienia. Może również promieniować do brzucha. Osoba staje się blada, poci się, ma duszności. Odczuwa kołatanie w sercu, a bicie jej serca jest przyspieszone. Czasami tym objawom towarzyszy stan podgorączkowy, ból brzucha, nudności oraz omdlenie.

Czynnikami, które pomagają utrzymać właściwe ciśnienie są:
- prowadzenie zdrowego trybu życia,
- zadbanie o umiarkowaną aktywność fizyczną,
- zdrowa dieta uwzględniająca ograniczenie użycia soli kuchennej,
- unikanie sytuacji wywołujących stres,
- systematyczne przyjmowanie leków na obniżenie ciśnienia, nawet wtedy, gdy wróci ono do normy.

Chorobę wieńcową określa się jako chorobę niedokrwienną serca. Najczęściej powoduje ją miażdżyca tętnic, które doprowadzają krew do serca. Dociera do niego zbyt mało tlenu i składników odżywczych, co powoduje niedotlenienie serca. Serce jest osłabione, a jego kurczliwość ulega zmniejszeniu. W skrajnych przypadkach aorty serca są całkowicie zablokowane, co w konsekwencji prowadzi do martwicy i zawału.

Najczęstszym objawem jest ból dławicowy. Jest to ból w klatce piersiowej, zlokalizowany za mostkiem, między łopatkami lub w nadbrzuszu. Może on promieniować do żuchwy, lewej ręki i powodować drętwienie. Osoba odczuwa gniecenie w klatce piersiowej, pieczenie, ściskanie, ma uczucie ciężaru na piersiach. Często dochodzą do tego duszności, osłabienie, omdlenia, zawroty głowy, nudności i wymioty. Jeżeli ból utrzymuje się dłużej niż 20 minut, możemy podejrzewać u chorego zawał serca.

Najczęstszymi zaleceniami dla tych osób są:
- prowadzenie zdrowego trybu życia,
- regularna aktywność fizyczna dostosowana do wieku i możliwości seniora,
- unikanie cholesterolu w diecie,
- unikanie stresujących sytuacji,
- jeżeli senior pali papierosy, zaleca się rzucenie palenia.

Wylew to inaczej udar krwotoczny. Dochodzi do pęknięcia tętnicy mózgowej, zalania tkanek krwią, co prowadzi do zniszczenia ich struktury. Do głównych objawów należą:
- osłabienie,
- drętwienie i/lub bezwład kończyn,
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia połykania,
- pogorszony kontakt z otoczeniem,
- zaburzenia pamięci,
- opadanie policzka lub kącika ust,
- drętwienie twarzy,
- utrata przytomności.

Te wszystkie objawy mogą pojawić się zaraz po wystąpieniu bólów głowy i zawrotów. Niektóre z nich mogą ustąpić w ciągu 24 h. Mówimy wtedy o udarze przemijającym. Część objawów może minąć w ciągu kilku dni. Jeżeli zauważymy u osoby starszej któryś z tych objawów, powinniśmy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Zaćma starcza pojawia się zwykle między 50 a 60 rokiem życia. Soczewka oka staje się mniej elastyczna i ulega częściowemu bądź całkowitemu zmętnieniu. Zmętniona soczewka przepuszcza do oka mniej promieni świetlnych, przez co pogarsza się ostrość wzroku, kontrast, a barwy stają się mniej nasycone. Osoba uskarża się na pogorszenie widzenia, widzi jakby za mgłą. Jaskrawe światło oślepia ją. Konsekwencją nieleczonej zaćmy może być ślepota.

Na początkowym etapie (kiedy soczewka jeszcze całkowicie nie zmętniała) leczenie polega na zakraplaniu do oka kropli ze środkami przeciw kataraktowymi. Na etapie zaawansowanym (kiedy zmętnieniu uległa cała soczewka) zaćmę usuwa się operacyjnie. Zwykle po usunięciu zmętniałej soczewki, na jej miejsce wszczepia się sztuczną soczewkę. Jednak jeżeli pacjent się na to nie zdecyduje, będzie musiał nosić silne okulary lub soczewki skupiające, które mają za zadanie zastąpić usuniętą soczewkę.

Żadnego bólu nie należy bagatelizować. Senior może mówić nam, że ból wynika ze starości, jednak prawdziwą jego przyczyną mogą okazać się niewykryte choroby wieku starczego. Powinniśmy więc najpierw porozmawiać z seniorem, poznać jego zdanie, spróbować zachęcić do wizyty u lekarza. Jeśli uda nam się przekonać starszą osobę, należy umówić ją na wizytę u specjalisty. Lekarz zlokalizuje przyczynę bólu i dobierze odpowiednie leczenie. Może się zdarzyć, że senior nie będzie chciał iść do lekarza. Nie powinniśmy się wtedy poddawać. W takiej sytuacji możemy np. poprosić o pomoc jego rodzinę bądź osoby, które mogą na niego wpłynąć i wspólnie namówić go na leczenie.

Są różne sposoby leczenia bólu u osób starszych, w zależności jego rodzaju. Można go leczyć przy pomocy maści lub żelów przeciwbólowych, środków farmakologicznych, okładów chłodzących bądź rozgrzewających, czy fizjoterapii (np. odpowiednio dobrane ćwiczenia, masaże). W przypadku bólu, który uwarunkowany jest czynnikami psychogennymi, leczy się go przy pomocy psychoterapii. Psychoterapię stosuje się również w sytuacji, kiedy ból towarzyszy starszej osobie przez dłuższy czas. W przypadku bólu o podłożu psychogennym jak i bólu długotrwałego, warto rozważyć uczestnictwo seniora w grupie wsparcia, w której będą osoby z podobnym problemem. Każdy ból należy skonsultować z lekarzem, który dobierze najwłaściwszą metodę leczenia bólu u starszej osoby.

Najczęściej rozpoznawane nowotwory u seniorów, to:
- Rak płuca-najczęstszym jego objawem jest kaszel, w wyniku któregoosoba pluje krwią.
- Rak jelita grubego - do najczęściej występujących objawów zalicza się ból brzucha, zaparcia, obecność krwi w stolcu, spadek masy ciała czy zmęczenie.
- Rak żołądka - charakterystycznymi objawami tej choroby są wzdęcia, niestrawność, ból w nadbrzuszu, nudności, stolec o czarnym zabarwieniu, wymioty.
- Rak prostaty - objawia się częstym oddawaniem moczu, parciem na pęcherz oraz uczuciem nie do końca opróżnionego pęcherza.
- Rak sutka - jeśli w górnej okolicy sutka od strony pachy pojawia się nieboląca narośl, możemy podejrzewać, że mamy do czynienia z rakiem sutka.
- Rak trzustki - w początkowej fazie głównymi objawami tej choroby są: chudnięcie, zmęczenie, brak apetytu. W fazie zaawansowanej, w zależności od umiejscowienia guza, charakterystyczne są bóle w nadbrzuszu lub w plecach. Objawami raka trzustki mogą być również żółtaczka lub cukrzyca.
- Rak skóry - objawia się zmianami skórnymi w miejscach, które narażone są na działanie promieniowania. Powiększanie się, czy przybieranie nieregularnych kształtów znamion, może świadczyć o raku skóry.

Nierzadko osoby starsze chorują na kilka chorób jednocześnie. Objawy różnych chorób mogą nakładać się na objawy nowotworów. Przyjmowanie przez seniora leków na inne chorobymoże spowodować, że nie będziemy w stanie dostrzec typowych objawów dla choroby nowotworowej. Należy jednak być wyczulonym na takie objawy jak: brak apetytu, problemy z pamięcią, zmiany nastrojów, urojenia, spadek aktywności, chudnięcie, czy często nawracające infekcje. Te objawy mogą, ale nie muszą świadczyć o tym, że mamy do czynienia z nowotworem. Patrząc na wyniki podstawowych badań seniora, należy zwrócić uwagę na poziom żelaza we krwi. Jeżeli jest on zaniżony, to istnieje możliwość, że u seniora rozwija się nowotwór. Jeżeli zaobserwujemy u seniora któryś z tych objawów, powinniśmy powiadomić o tym lekarza.

Bezsenność (insomnia) to bardzo częsty problem u seniorów. Starsza osoba powinna przesypiać od 6 do 8 godzin. Objawem bezsenności jest częste budzenie się w nocy i wstawanie wcześnie rano. Zmęczenie i drzemki w ciągu dnia, szczególnie jeśli trwają one dłużej niż pół godziny, mogą zakłócać rytm snu i czuwania u seniora. Sprzyja temu zbyt mała aktywność starszej osoby, biernie spędzany czas, mała ekspozycja na światło dzienne, zbyt wczesne kładzenie się spać oraz spędzanie w łóżku zbyt dużo czasu. Przyczyny bezsenności mogą wynikać również z chorób, z którymi zmagają się starsze osoby oraz towarzyszącego im bólu. Kolejną przyczyną bezsenności może być nykturia, czyli oddawanie moczu w nocy. Inną grupą przyczyn bezsenności seniorów są problemy związane ze zdrowiem psychicznym, np. trudna sytuacja życiowa, śmierć bliskiej osoby, depresja, stres czy stany lękowe. Na bezsenność u osób starszych niekiedy mają wpływ przyjmowane leki. Pomagają one dobrze funkcjonować seniorom w ciągu dnia, zaś mogą przyczyniać się zaburzania snu w ciągu nocy. Przyczyną bezsenności mogą być także nieodpowiednie warunki, np. niewygodne łóżko, poduszka, zbyt duża lub zbyt niska temperatura w pomieszczeniu, w którym śpi starsza osoba, czy hałas dobiegający z innego pomieszczenia.Na bezsenność szczególne narażone są osoby, u których rozpoznano demencję starczą lub chorobę Alzheimera.

Możemy podjąć następujące działania:
- Zadbać o aktywność seniora, dostosowaną do jego możliwości. Należy zwrócić uwagę na to, żeby nie spędzał zbyt dużo czasu w łóżku.
- Zadbać o odpowiedni czas trwania drzemek - nie powinny one trwać dłużej niż 30 minut.
- Zadbać o to, aby senior mógł się wyciszyć i zrelaksować przed snem. Nie włączajmy w tym czasie telewizora.
- Zadbać o to, aby starsza osoba miała odpowiednie warunki do spania - wygodne łóżko, odpowiednią temperaturę w pomieszczeniu (najbardziej optymalna temperatura, to ok. 20°C).
- Zadbać o odpowiednio zbilansowaną dietę dla seniora, zwłaszcza o lekkostrawną kolację.
- Jeżeli bezsenność wynika z choroby, na którą cierpi starsza osoba, najlepiej zasięgnąć porady lekarskiej. Nie należy na własną rękę podawać środków nasennych, gdyż starsze osoby zwykle przyjmują sporo innych leków. Takie środki również mogą dawać efekty uboczne, co może zaszkodzić seniorowi.

Do najczęstszych przyczyn występowania zaparć u osób starszych należą:
- Nieodpowiednia dieta - posiłki spożywane nieregularnie, w nieodpowiedniej ilości, zbyt mało błonnika i naturalnych probiotyków w diecie, wypijanie zbyt małej ilości płynów.
- Choroby - np. rak jelita grubego, cukrzyca, choroby układu nerwowego, niedoczynność tarczycy, otyłość, hemoroidy.
- Brak ruchu - długotrwałe leżenie lub przebywanie w pozycji siedzącej.
- Leki - np. środki uspokajające, leki psychotropowe, przeciwpadaczkowe, antyhistaminowe, leki przeczyszczające używane w zbyt dużej ilości, leki stosowane podczas leczenia choroby Parkinsona.
- Stan psychiczny - np. depresja, stres, demencja.

W domowych warunkach możemy pomóc seniorowi poprzez:
- Regularne podawanie posiłków - spożywanie posiłków co 3-4 godziny przyczynia się do poprawy funkcjonowanie układu pokarmowego.
- Podawanie odpowiedniej ilości płynów - starsze osoby powinny wypijać 2 l płynów dziennie. Nie musi to być tylko woda. Mogą to być soki warzywne, napary ziołowe np. z rumianku, z kozłka lekarskiego, czy siemienia lnianego. Ten ostatni ma szczególnie dobry wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego, ponieważ działa nawilżająco na błony śluzowe jelit oraz zawiera dużo błonnika.
- Probiotyki naturalne zawarte np. w kefirze, jogurcie naturalnym, kiszonych ogórkach, kiszonej kapuście.
- Aktywność fizyczną - np. spacery, ćwiczenia, nordic walking, pływanie.
- Postawienie w toalecie niskiego stopnia lub stołeczka, na którym można oprzeć nogi. Pomoże to starszej osobie w przyjęciu pozycji przysiadu podczas wypróżniania, dzięki czemu oddawanie kału będzie przebiegało w sposób łatwiejszy i szybszy.

Jeżeli zaparcia nawracają, pojawiają się od dłuższego czasu, należy udać się z seniorem do lekarza.

Najczęstszymi objawami zaparć u osób starszych są:
- wypróżnianie się rzadziej niż 2-3 razy w tygodniu,
- twardy stolec,
- duży wysiłek przy wypróżnianiu,
- uczucie niepełnego wypróżnienia.

Często objawom tym towarzyszą: odbijanie, wzdęcia, gazy, poczucie pełności, bóle głowy oraz niesmak w ustach.

Wiele czynników może powodować biegunkę u osób starszych, np. infekcje wirusowe, alergie, zatrucie pokarmowe, celiakia, nietolerancja laktozy, stres, czy przyjmowanie zbyt dużych dawek leków przeczyszczających. Trzeba pamiętać o tym, że starsze osoby mają słabszy układ odpornościowy oraz delikatniejsze żołądki, dlatego są bardziej narażone na infekcje wirusowe czy zatrucia pokarmowe. Z wiekiem organizmowi coraz trudniej jest trawić i tolerować laktozę i inne cukry proste, co wiąże się z tym, że wydziela on mniej enzymów trawiennych. Seniorzy mają słabszą przemianę materii. Słabsza jest również perystaltyka jelit, a mikroflora jelitowa jest osłabiona. Przyczyną wystąpienia biegunki u osób starszych może być również przyjmowanie niektórych leków. W takiej sytuacji należy powiadomić o tym lekarza. Biegunka u seniora może być także objawem choroby, np. zapalenia jelit, raka jelita grubego, niedrożności jelit, zapalenia trzustki, nadczynności tarczycy, choroby Leśniowskiego-Crohna, cukrzycy typu 2.

Przy biegunce należy uważać na to, żeby senior się nie odwodnił. Konieczne jest tutaj podawanie wody. Można podawać również płyny uzupełniające elektrolity oraz chłodne herbaty, np. miętowa czy rumiankowa. Bardzo ważną rolę odgrywa dieta, która w tej sytuacji biegunki być lekkostrawna. Oto produkty, które można podać starszej osobie cierpiącej na biegunkę:
- kleik ryżowy,
- gotowane warzywa, np. ziemniaki, marchew
- sucharki
- banany,
- jabłka,
- maliny,
- borówki,
- jagody,
- czarne porzeczki,
- morele,
- białe pieczywo, najlepiej czerstwe
- gorzka czekolada.

W czasie biegunki u starszej osoby należy unikać:
- produktów ciężkostrawnych,
- tłustych dań,
- smażonych posiłków,
- produktów pełnoziarnistych,
- ostrych przypraw,
- słodyczy,
- sztucznych słodzików,
- roślin strączkowych, które sprzyjają występowaniu gazów,
- cytrusów,
- gorących napojów,
- napojów gazowanych,
- produktów zawierających kofeinę,
- przetworów mlecznych.

Odleżyny to inaczej bolesne rany. Tworzą się one u osób leżących, unieruchomionych lub przebywających w jednej pozycji przez długi czas. Występują w miejscach, które są długotrwale uciskane, czyliw okolicach kości krzyżowej, na pośladkach, kostkach, piętach, łokciach oraz z tyłu głowy. Przewlekły ucisk sprawia, że krew nie może dopłynąć do wszystkich tkanek, co w konsekwencji prowadzi do martwicy. Według skali Torrance’a wyróżnia się 5 etapów rozwoju odleżyn:

- Etap I: Na tym etapie, miejsce, które było długo uciskane, jest jedynie zaczerwienione. W momencie, gdy naciśniemy je palcem, staje się blade.

- Etap II: Na tym etapie, naciśnięcie przez nas zaczerwienionego miejsca, nie sprawi, że ono zblednie -będzie wciąż takie samo. Na tym etapie może pojawić się ból, pęcherze oraz obrzęki.

- Etap III: Na tym etapie w miejscu odleżyny widoczna jest rana, która obejmuje całą grubość skóry. Wokół rany, na jej brzegach tworzy się obrzęk oraz zarumienienie. Dno rany wypełnia się żółtymi masami tkanek lub czerwoną ziarniną.

- Etap IV: Na tym etapie uszkodzeniu ulegają tkanki podskórne. Na dnie rany widoczna jest czarna martwica.

- Etap V: Martwica jest już bardzo zaawansowana, sięgająca do powięzi i mięśni, niekiedy nawet do kości i stawów. Rana wypełniona jest rozpadającymi się masami tkanek, które z niej wyciekają oraz czarna lub czarnobrązową martwicą. Tak zaawansowany stan odleżyny może doprowadzić do zakażenia całego organizmu.

Aby zapobiec powstawaniu odleżyn, powinniśmy przynajmniej raz na 2 godziny zmieniać pozycję starszej osobie.Warto skorzystać ze sprzętów przeznaczonych dla osób długo leżących np. materacy przeciwodleżynowych, wałków czy podkładek żelowych pod nogi. Można delikatnie oklepywać odsłonięte miejsca, żeby poprawić ukrwienie. Należy również zwrócić uwagę naodpowiednią higienę i pielęgnację skóry seniora, pamiętając o tym, aby dokładnie wycierać umyte miejsca, stosować delikatne mydła oraz kremy z lanoliną lub oliwkędo smarowania. Istotny jest również wybór odpowiedniej bielizny oraz pościeli dla starszej osoby. Zarówno bielizna jak i pościel powinny być przewiewne i wykonane z naturalnych tkanin, np. z bawełny. W profilaktyce odleżyn ważną rolę spełnia także odpowiednia dieta oraz nawodnienie seniora. Fizjoterapeuta może zalecić starszej osobie specjalne ćwiczenia, które pomogą zapobiec pojawieniu się odleżyn. Senior powinien sam wykonywać te ćwiczenia, o ile pozwala na to jego stan zdrowia. Jeśli tak nie jest, powinien je wykonywać z pomocą osoby, która się nim opiekuje.

Całkowite wyleczenie odleżyny możliwe jest tylko w przypadku pierwszego lub drugiego etapu. Leczenie zwykle polega na zastosowaniu maści z antybiotykiem oraz kontynuowaniu profilaktyki odleżyn. Na odleżyny, znajdujące się na etapach bardziej zaawansowanych, stosuje się specjalne opatrunki z dodatkiem jonów srebra, poliuretanu, hydrożelu, alganianu, czy hydrokoloidu. Warto zapytać lekarza, jaki opatrunek najlepiej wybrać. Opatrunki te stosuje się w celuodkażenia rany i przyspieszenia produkowania zdrowych komórek. W sytuacji, kiedy pojawia się martwica, odleżyny leczy się chirurgicznie poprzez oczyszczenie rany oraz zabezpieczenie skóry, przed pojawieniem się następnych zmian. Odleżyny, w których martwica jest już bardzo zaawansowana, wymagają leczenia w specjalistycznych placówkach lub w szpitalu.

Najbardziej narażone są osoby:
- długotrwale unieruchomione,
- chore na cukrzycę typu 2,
- z chorobą miażdżycową,
- z nadwagą,
- niedożywione,
- z problemami skórnymi
- z trwałym porażeniem czuciowym,
- z inkontynencją,
- nietrzymające kału,
- powyżej 75 roku życia.

Starsza osoba po udarze wymaga odpowiedniej opieki w domu oraz rehabilitacji. Ważnym aspektem jest tutaj przygotowanie mieszkania, a zwłaszcza pokoju seniora, np. zabezpieczenie kantów, usunięcie progów w mieszkaniu, zapewnienie choremu wygodnego łóżka, materaca przeciwodleżynowego, poduszki rehabilitacyjnej, zamontowanie uchwytów i poręczy w łazience, ustawienie w jego pokoju szafki, aby trzymać w niej niezbędne rzeczy, których będziemy potrzebowali podczas sprawowania opieki (np. ciśnieniomierz, nawilżane chusteczki, kremy). Warto wziąć pod uwagę zakup pieluch, podkładów higienicznych oraz środków do pielęgnacji skóry starszej osoby, np. krem z lanoliną czy oliwkę. Kolejnym aspektem jest rehabilitacja, która ma na celu pomóc seniorowiw powracaniu do sprawności. Powinna ona być wprowadzona od razu po zakończeniu ostrej fazy udaru. Sposób prowadzenia rehabilitacji, zależy od tego, jakie uszkodzenia spowodował udar oraz od możliwości chorego. Bardzo ważne jest również wspieranie psychiczne starszej osoby. Potrzebna jest tutaj cierpliwość z naszej strony oraz zrozumienie chorego. Innym ważnym aspektem jest ćwiczenie pamięci seniora, wprowadzenie nowego rytmu dnia, który będzie uwzględniał również rehabilitację. Starsza osoba musi się do tego przyzwyczaić. Warto chwalić ją nawet za drobne postępy, żeby poczuła się lepiej i miała motywację do dalszych ćwiczeń. Opiekując się osobą po udarze, powinniśmy pamiętać także o urozmaiconej diecie, w której powinny się znaleźć m. in.: ryby, chude mięso, kasze, owoce oraz warzywa. Senior może mieć problemy z połykaniem, dlatego produkty takie jak mięso, warzywa czy owoce można mu podawać w postaci rozdrobnionej lub zmiksowanej. Pieczywo przed podaniem można nasączyć wodą lub innym napojem.

Są to działania, na które składają się małe aktywności, ćwiczenia, zabiegi fizjoterapeutyczne, co w konsekwencji ma prowadzić do poprawy stanu psychofizycznego seniora.

Osoby starsze, które są chore powinny być poddane rehabilitacji. Jednak nawet, gdy taka osoba nie jest chora, ale istnieje ryzyko wystąpienia chorób typowych dla podeszłego wieku, należy zadbać o dobry stan zdrowia seniora oraz jego korzystne samopoczucie, które ma ogromny wpływ na procesy starzenia.

Jako osoby towarzyszące seniorowi możemy go zachęcać i motywować do podejmowania aktywności. Niejednokrotnie rozmowa może wyjaśnić wiele wątpliwości czy przełamać niechęć. Ponadto spędzanie czasu w czyimś towarzystwie, poczucie zainteresowania obniża ryzyko depresji.

Osoby starsze często ze względu na swoje rosnące ograniczenia fizyczne zaprzestają aktywności, która może uchronić przed rozwojem wielu schorzeń. Dlatego należy takie osoby wspierać w podejmowaniu działań, które pozwolą im się zrelaksować a zarazem dłużej utrzymać sprawność.

Najważniejszym aspektem jest przedłużenie sprawności tych osób, nie tylko w zakresie sprawności fizycznej, ale także samodzielności wiążącej się z radzeniem sobie z emocjami oraz komunikacją społeczną. Rehabilitacja ma być więc dostosowana do potrzeb konkretnego pacjenta. Jednak osoby, które na co dzień przebywają z pacjentem, powinny wspierać go w realizowaniu zaleceń rehabilitanta.

To zależy od poziomu sprawności danej osoby. Rehabilitacja skupia się bowiem na tych aspektach, które wymagają poprawy, mogą to być m. in.: osiągnięcie pełnego zdrowia, polepszenie codziennego funkcjonowania czy też zminimalizowanie odczuwania przykrych skutków choroby.

W rehabilitacji osób starszych z całą pewnością pomogą sporty, które angażują różne grupy mięśni, a jednocześnie są bezpieczne. Należą do nich np.: nordic walking, pływanie, piesze wycieczki, aerobik bądź jazda na rowerze. Oczywiście intensyfikacja ćwiczeń zależy od konkretnego przypadku, dlatego warto skonsultować się wcześniej z fizjoterapeutą, którzy dostosują treningi. Często zaleca się wykonywanie choćby skrętów tułowia w pozycji siedzącej. Wiele zależy także od preferencji seniora.

Oczywiście jest to bardzo indywidualna kwestia. Jednak przeciętnie zaleca się od 30-40 min, które można podzielić na serie.

Małe aktywności obejmują czynności, które wielu ludzi wykonuje codziennie, są to np. sprzątanie domu, spacer z psem bądź praca w ogrodzie. Tego typu prace wbrew pozorom angażują różne grupy mięśniowe. Ponadto organizm wytwarza wówczas endorfiny, które poprawiają samopoczucie.

Okazuje się, że według badań naukowców z Rush University Medical Center w Chicago, małe aktywności powodują zwiększenie objętości szarych komórek w mózgu, które są odpowiedzialne za myślenie, pamięć oraz uczenie się i przetwarzanie informacji. Stąd zmniejsza się ryzyko rozwoju różnego rodzaju schorzeń, w tym demencji starczej.

Wiele organizacji pożytku publicznego, jak: domy i centra kultury, Uniwersytet Trzeciego Wieku, domy i kluby seniora oraz miejskie fundacje i stowarzyszenia.

Tak. Pacjenci danej placówki lub lekarzy specjalistów mogą zostać skierowani na rehabilitację. Wówczas koszty pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia. Rehabilitacja osób starszych jest możliwa kilka razy w roku. O jej długości oraz częstotliwości decyduje lekarz.

Podejmowanie jakiejkolwiek aktywności fizycznej wzmacnia poszczególne mięśnie, a tym samym ogólną sprawność. Dzięki temu seniorzy przez dłuższy czas mogą być samodzielni. Rzecz jasna dotyczy to osób, które nie mają istotnych schorzeń. Jednak również w przypadku tych drugich, ćwiczenia mogą wzmocnić organizm, który potrzebuje ruchu, by całość mogła funkcjonować prawidłowo.

Oczywiście głównym kryterium jest ich stan wyjściowy. Aczkolwiek warto zaznaczyć, że rehabilitację seniora można wspierać poprzez codzienne podejmowanie różnego rodzaju prac. Nie musi to być nic wielkiego. W przypadku, gdy osoba starsza potrzebuje wsparcia lub motywacji, warto wspomnieć o korzyściach, które mogą złagodzić odczuwane przez nią konkretnie dolegliwości. Ponadto można też wspólnie zastanowić się, która aktywność będzie najbardziej odpowiadała naszemu seniorowi.

Nie chodzi jedynie o łatwość w wykonaniu, lecz równocześnie komfort psychiczny.

Jest to kwestia bardzo indywidulana. Jednak warto pamiętać, że podejmowanie prób i regularnego treningu pozwoli w znaczącym stopniu zniwelować skutki przebytych urazów lub też operacji. Nie można też zapominać, że operacja jest jedynie pierwszym krokiem, bowiem w kolejnych etapach należy przywrócić, w miarę możliwości, dawną sprawność, a to wymaga z kolei regularnych ćwiczeń.

Niestety, jest to dosyć częste. Nie tylko dlatego, że brakuje im ruchu, ale również z powodu braku celu, który ludziom jest tak bardzo potrzebny. Jeśli człowiek nie widzi w czymś sensu, nie podejmie działania. Jednym z jaskrawszych przykładów są badania przeprowadzone na przestrzeni 10 lat przez naukowców z Uniwersytetu Kolorado w Boulder, który wykazały ścisły związek między długością życia a chodzeniem do kościoła. Choć na pierwszy rzut brzmi to absurdalnie, okazało się, że seniorzy, biorący udział w nabożeństwach przynajmniej raz w tygodniu, nie tylko rzadziej chorują na depresję, ale również rzadziej zapadały na choroby układu oddechowego, cukrzycę oraz choroby zakaźne. Natomiast ich średnia długość życia wzrastała z 75 lat do 83 lat. Właśnie dlatego poczucie celowości w podejmowanych działaniach jest tak istotne. Wychodzenie do ludzi i odrobina ruchu mogą naprawdę poprawić stan zdrowia i przedłużyć życie.

Kiedy chcemy pomóc, niejednokrotnie możemy usłyszeć: „Mnie już nic nie pomoże”, „Daj mi spokój” albo „Po co się męczyć, mnie już niewiele czasu zostało”. Tego rodzaju wypowiedzi nie powinny nas zniechęcać. Najczęściej są one wynikiem braku motywacji bądź też wątpliwości, o których dobrze jest porozmawiać. Słysząc „mnie już nic nie pomoże” należy zapytać, w czym nie pomoże? Skąd to wiesz? Może porozmawiajmy z rehabilitantem? Dlaczego, nie? A co gdyby twoje dolegliwości zniknęły? Podobnie, gdy pada standardowe „Daj mi spokój” - ważne jest, aby uświadomić takiej osobie, że bardzo nam zależy na jej zdrowiu i szczęściu. Najważniejsze jednak jest to, by podchodzić do osób starszych z szacunkiem i empatią, które są milion razy bardziej mobilizujące niż robienie wyrzutów czy też traktowanie z góry. Są to w końcu osoby, które zasługują na godne traktowanie i respektowanie ich zdania czy upodobań.

Niechęć do zażywania tabletek u starszej osoby często jest czymś więcej niż nieuzasadnionym uporem czy robieniem opiekunowi na złość. Inną przyczyną są obawy przed skutkami ubocznymi. Chory nie przyjmuje leków, ponieważ towarzyszy mu strach, że po ich zażyciu wystąpią niepożądane objawy. Co więcej, starsza osoba nie zawsze nie chce przyjmować leków, niekiedy nie pozwala jej na to stan zdrowia jamy ustnej i układu pokarmowego. Dysfagia, czyli zaburzenia połykania, które utrudniają przedostanie się pokarmu lub lekarstwa z jamy ustnej do przełyku i żołądka. U seniorów jest najczęściej spowodowana:
- koniecznością przyjmowania dużej liczby leków na raz,
- suchością błon śluzowych,
- barierami psychicznymi, które przekładają się na odruch przełykania,
- niechęcią do zażywania leków (u pacjentów z chorobami psychicznymi, otępiennymi czy demencją).

Jeśli jest taka możliwość, należy podawać leki w formie łatwiejszej do połknięcia. Wiele leków jest dostępnych w formie syropów, zawiesin, tabletek musujących, mini-pigułek lub przezskórnych systemów terapeutycznych. Istnieją też specjalne żele ułatwiające połykanie leków, które nie wchodzą z nimi w interakcje. Poza tym, niektóre tabletki można kruszyć.Wiele tabletek ma swoje odpowiedniki w zawiesinie - można je podawać rozpuszczone. Dotyczy to antybiotyków, leków wykrztuśnych i odwrotnie, także przeciwkaszlowych, leków przeciwalergicznych (krople, syropy).

Zdecydowanie nie. Taka opcja dotyczy tylko tych leków, które w ulotce opisano jako „tabletki”, a nie „tabletki powlekane”, „kapsułki” itp. Jeżeli, z powodu np. trudności w połykaniu, zachodzi potrzeba rozdrobnienia czy rozpuszczenia leku - należy upewnić się w ulotce, że nie jest to zabronione przez producenta lub zasięgnąć porady specjalisty. W przypadku niektórych leków zmiana oryginalnej formy podania (tabletki, kapsułki) może skutkować nieprawidłowym wchłanianiem leku, jego unieczynnieniem w przewodzie pokarmowym albo toksycznym działaniem na błonę śluzową jelita.

Aby rozkruszyć lek, który powinna przyjąć starsza osoba, najlepiej użyć specjalnej kruszarki do leków. Nie zaleca się używania moździerza albo noża.

Wpasowanie się w tzw. „dobry moment” swojego podopiecznego bardzo pomaga. Wieczorem lub późnym popołudniem wielu pacjentów staje się nerwowa, niespokojna, a nawet agresywna. Jeśli więc lekarz nie dał bezwzględnego zalecenia, że pigułki należy łykać przed snem, najlepiej tego unikać. Bardzo pomocne okazuje się też przyjmowanie leków zawsze o tych samych porach, aby senior mógł się do tego przyzwyczaić.

Podawanie leków starszej osobie, która nie ma ochoty ich przyjmować, wymaga cierpliwości, kreatywności, odrobiny gry aktorskiej, a nawet „przekupstwa”. Dobrostan podopiecznego często zależy od zażywania leków, więc żaden (etyczny) sposób na podanie seniorowi tabletki nie jest zły, dopóki działa. Można obiecać seniorowi coś, co lubi jako nagrodę za zażycie wszystkich leków (czekoladka - jeśli oczywiście jego stan zdrowia na to pozwala, ulubiony serial, spacer). Dzięki temu połykanie tabletek będzie kojarzyło mu się z czymś miłym, a słodkość zniweluje nieprzyjemny posmak w ustach, który czasem zostaje po zażyciu leku.

Może to być oczywiste, ale w czasie podawania leków seniorowi pod żadnym pozorem nie można używać przemocy słownej, psychicznej ani fizycznej. Upór podopiecznego nie usprawiedliwia utraty panowania nad sobą. Lepiej odejść na chwilę i się uspokoić niż stracić zaufanie starszej osoby przez niekontrolowany wybuch.

Na początku należy upewnić się, czy dany lek można popijać. Jeśli tak, do popijania lekarstw najlepiej stosować wodę, ponieważ mleko i soki mogą wchodzić w reakcje z lekami, a herbata lub kawa mogą odwadniać. W żadnym wypadku nie można łączyć leków z alkoholem!

Dla odmierzenia odpowiednich dawek leków dla seniora przydatne będą miarki lub dozownik leków. Dobrą praktyką jest rozdzielanie leków na poszczególne dni i pory danego dnia. Pomocne są w tym specjalne pojemniki, które można zakupić m.in. w aptece. Dzięki takiemu podziałowi można z łatwością zapanować nad poszczególnymi lekami i uniknąć pomyłki czy przeoczenia w podaniu danego farmaceutyku.

W przypadku leków podawanych inną drogą niż doustnie, a więc np. podskórnych zastrzyków insuliny lub leków przeciwzakrzepowych, opiekun może je podawać, ale niezbędne jest nauczenie się prawidłowej techniki ich wykonywania pod nadzorem wykwalifikowanej pielęgniarki.

Osoba starsza może przyjmować leki samodzielnie, jeśli stan jej zdrowia na to pozwala. Jednak nie może być ona pozbawiona nadzoru opiekuna, ponieważ, z uwagi na podeszły wiek czy też kondycję psycho-fizyczną, może przyjąć złą dawkę leków. Osoba starsza, która nie zawsze potrafi prawidłowo ocenić sytuację (np. z uwagi na demencję czy inną chorobę otępienną), może przegapić porę przyjęcia leków lub przyjąć podwójną lub większą dawkę leku, dlatego niezbędna jest kontrola opiekuna.

Do konsekwencji przedawkowania zaliczyć można m.in. problemy żołądkowe, zawroty głowy, nudności, podwyższoną temperaturę ciała, nagły wzrost cukru lub ciśnienia tętniczego itp. Choć przedawkowania leków mogą wyglądać na niegroźne, to trzeba mieć na uwadze, że jest duże ryzyko, iż sytuacja związana z nieprawidłowym przyjęciem leków przez seniora może zagrażać jego zdrowiu, a nawet życiu. Dlatego też potrzebna jest szczególna uważność opiekunki osób starszych, jeśli chodzi o ten aspekt opieki nad podopiecznym związany z przyjmowaniem leków.

Jeśli okaże się jednak, że pominięta została dawka leku, należy sprawdzić ulotkę przeznaczoną dla pacjenta. Ulotka powinna zawierać informacje dotyczące takich awaryjnych sytuacji. Można też skonsultować się z personelem medycznym, który zna stan zdrowia podopiecznego. Należy wówczas powiedzieć, jaki to lek, a personel powinien wskazać dalsze kroki. W widocznym miejscu dobrze jest trzymać numery telefonu, pod które można zadzwonić w takiej awaryjnej sytuacji z prośbą o pomoc. Z perspektywy opiekuna osoby starszej oraz jej samej, bardzo istotną kwestią jest zaznajomienie się z objawami, jakie mogą wystąpić w sytuacji przedawkowania lub nieprawidłowego przyjęcialeku, ponieważ pozwoli to szybciej zareagować w sytuacji awaryjnej.

Skutkiem ubocznym niektórych leków może być odwodnienie, Bardzo ważnym aspektem jest zadbanie o to, aby senior się nie odwodnił. Należy pamiętać o podawaniu seniorowi płynów i przestrzeganiu diety zalecanej przy schorzeniach, na jakie cierpi. Należy też pamiętać, aby senior miał odpowiednią ilość wody do popicia leku, apodczas przyjmowania leków nie sięgał po kawę czy herbatę.

Praktyką, która pomaga w kontrolowaniu zdrowia seniora i wpływu przyjmowanych leków na jego samopoczucie, jest prowadzenie notatek, w których zawarte są informacje: jakie leki, w jakiej ilości i o jakich porach dnia przyjmuje, co je, jaką ma aktywność w ciągu dnia, jakie nietypowe objawy lub zachowania przejawia. Takie notatki mogą okazać się bardzo pomocne także przy przejmowaniu opieki nad seniorem przez inną osobę.

Pomyłki przy stosowaniu leków mogą być skutkiem nieczytelnego pisma wystawiającego zlecenie, błędnie obliczonej dawki, niewłaściwej komunikacji między lekarzem a pacjentem, nieczytelnych i niezrozumiałych ulotek i informacji medycznych. Problemem może być także złe zrozumienie informacji dołączonych do preparatów medycznych. Kłopoty pojawiające się u pacjenta mogą również wynikać z interakcji bądź łączenia kilku leków - w tym dostępnych bez recepty.Warto pamiętać, że bezpieczeństwo osoby starszej bywa zagrożone, kiedy stosuje leki bez zalecenia czy kontroli, gdy zapomni o regularnym ich stosowaniu lub pomyli dawkę.

Stały kontakt z lekarzem, stosowanie się do jego zaleceń i regularna wymiana informacji są najskuteczniejszymi sposobami uniknięcia problemów związanych z przyjmowaniem leków przez seniorów.Trzeba pamiętać, że zgłaszanie wszelkich problemów, błędów i nieprawidłowości związanych z lekami osoby starszej, pomoże lekarzowi w natychmiastowej reakcji przeciwko działaniu ubocznemu leków i doborze prawidłowej terapii.

Stosując niektóre leki, osoby starsze powinny kontrolować codziennie np. ciśnienie krwi albo poziom cukru we krwi. Warto dowiedzieć się od lekarza, czy senior przyjmuje leki, które obligują go do tego, jakie wartości są prawidłowe i bezpieczne dla pacjenta, oraz co należy zrobić, jeśli wynik okaże się nieprawidłowy (w takim przypadku dobrze jest najpierw powtórzyć badanie, aby mieć pewność, że nieprawidłowy wynik nie skutkiem błędnej techniki pomiaru).

Leki nasenne najlepiej podawać do 22:00, ponieważ ich późniejsze przyjęcie może spowodować senność w ciągu dnia.

Dobór leków przeciwbólowych u pacjentów w podeszłym wieku musi być szczególnie ostrożny. Musi uwzględniać zarówno mechanizm powstawania bólu, jego natężenie, lokalizację, jak i schorzenia współistniejące oraz inne stosowane równocześnie leki, które mogą wchodzić w niekorzystne interakcje z środkami przeciwbólowymi. W związku z tym, zaleca się dobieranie leków przeciwbólowych dla osoby starszej po konsultacji z lekarzem.

Niektóre leki w pierwszych dniach ich przyjmowania mogą powodować pewneskutki uboczne, które po krótkim czasie ustępują. Co ważne, chory powinien zostać o tym uprzedzony i jeżeli to możliwe, nie rezygnować zbyt szybko z kuracji.

Przyjmowanie przez osobę starszą więcej niż 5 leków jednocześnie jest w medycynie określane terminem polipragmazji. Jest ona jednym z najczęstszych błędów w leczeniu prowadzącym do znacznego zwiększenia występowania interakcji typu lek-lek oraz lek-pożywienie, a ponadto może spowodować ciężkie i nieodwracalne powikłania. Wynika to z tego, że ryzyko wystąpienia interakcji lekowych jest tym wyższe, im więcej leków przyjmuje pacjent.

Nie, dla osób od 65 do 75 lat należy zmniejszać dawki leków o 10%, od 76 do 85 lat - o 20%, a dla osóbpowyżej 85 lat - nawet o 30%.

Każdy lekarz, do którego trafia starszy pacjent, powinien znać pełną listę przyjmowanych przez niego preparatów, rozważyć możliwość wzajemnych interakcji i ordynować leczenie, uwzględniając wszystkie obciążenia somatyczne. Trzeba także dostarczyć listę wszystkich leków przyjmowanych przez pacjenta, dokumentację medyczną dotyczącą leczenia choroby podstawowej i chorób współistniejących. Nie wszyscy pacjenci przyznają się również do częstego stosowania leków przeciwbólowych, uspokajających i nasennych - przy zbieraniu wywiadu podają oni zaniżone dawki i mniejszą niż w rzeczywistości częstotliwość przyjmowania.Dostarczenie lekarzowi pełnej dokumentacji i informacji o stanie zdrowia starszej osoby pozwolimu wybrać możliwie najskuteczniejsze leczenie, najprostsze schematy dawkowania oraz najbezpieczniejsze leki.

Do czynników psychospołecznych i medycznych, które zwiększają ryzyko uzależnienia od leków u osób w starszym wieku należą: izolacja społeczna, zaniedbanie, żałoba (zwłaszcza u mężczyzn), utrwalone konflikty interpersonalne, utrzymujące się zaburzenia snu, długotrwały i niewystarczająco kontrolowany ból, wcześniejszy wywiad uzależnienia, stany depresyjne aktualne lub w wywiadzie.

Zawsze należy pamiętać, że przyjmowanie witamin może zaszkodzić i zaburzyć leczenie podstawowe pacjenta geriatrycznego.W razie wątpliwości co do słuszności stosowania danego preparatu, należy skonsultować się z osobą wykwalifikowaną, czyli farmaceutą lub lekarzem.

W preparatach dla seniorów bardzo cenne mogą być:
- Witaminy z grupy B - pozytywnie wpływają na funkcje poznawcze oraz układ nerwowy i krwionośny, a także odpowiadają za utrzymanie metabolizmu białek, tłuszczy i węglowodanów na właściwym poziomie;
- Kwasy Omega - 3 - mają istotne znaczenie w profilaktyce chorób sercowo - naczyniowych i w odżywieniu plamki żółtej, ale również przyspieszają odbudowę mięśni i poprawiają kondycję skóry;
- Witamina D3, K, wapń - wspomagają utrzymanie narządu ruchu w dobrym stanie i przeciwdziałają tworzeniu się blaszki miażdżycowej;
- Witamina C - wspomaga nie tylko układ odpornościowy, ale też przyspiesza gojenie się ran i pomaga utrzymać cukier na właściwym poziomie;
- Witamina E - spowalnia procesy starzenia się komórek, przez co ma ważne znaczenie w profilaktyce miażdżycy i chorób nowotworowych;
- Kwas foliowy, żelazo - wspierają układ krwiotwórczy i poprawiają jakość krwi;
- Cynk i magnez - oprócz wspomagania układu nerwowego, korzystnie działają na funkcje obronne organizmu;
- Luteina - jako naturalny barwnik odżywiający plamkę żółtą, ale też poprawia wygląd skóry;
- Żeńszeń - działa aktywizująco i pobudzająco;
- Miłorząb japoński - poprawia przepływ krwi w mózgu, przez co poprawia pamięć, koncentrację oraz słuch;
- Lecytyna - poprawia pamięć i koncentrację, chroni wątrobę i obniża poziom cholesterolu.

Warto wiedzieć, że leki potrafią gorzej działać po spożyciu określonych potraw i napojów, dla tego też najlepiej zalecać popijanie leków wodą. Aby ograniczyć niebezpieczeństwo wystąpienia interakcji u osób w wieku starszym należy:
- ustalić, czy stosowany lek jest niezbędny; - wykluczyć ewentualne przeciwwskazania do stosowania leku w wieku podeszłym;
- wykluczyć przyjmowanie przez pacjenta preparatów o podobnym mechanizmie działania;
- stosować leki w najniższej skutecznej dawce;
- wykluczyć możliwości przyjmowania leku w celu leczenia działań niepożądanych, spowodowanych innym lekiem;
- uprościć schemat dawkowania leku;
- ustalić potencjalne i rzeczywiste interakcje lekowe;
- ustalić przyjmowane suplementy diety i je ograniczyć;
- ustalić czy pacjent stosuje się do zaleceń lekarskich.

Rodzaj diety i surowce naturalne mają wpływ na działanie leków.Ludzie starsi często korzystają z surowców pochodzenia naturalnego, nie mając jednak świadomości, że mogą one być przyczyną interakcji lekowych i działań niepożądanych. Jednym z często używanych surowców naturalnych jest ziele dziurawca (HerbaHyperici). Roślina ta wchodzi w interakcje z wieloma lekami m.in.: przeciwlękowymi, przeciwdepresyjnymi, nasennymi. Dlatego też warto informować lekarza jak dużo kawy, herbaty, herbat ziołowych i alkoholu pije dana osobaoraz czy pali papierosy.

Podstawowe zasady, których należy przestrzegać to:
- ograniczenie liczby leków do koniecznego minimum,
- odpowiedni wybór leku z uwzględnieniem przeciwwskazań,
- uwzględnienie możliwości leczenia alternatywnego,
- niestosowanie leku o wątpliwym działaniu,
- stosowanie leków o przedłużonym działaniu,
- rozpoczynanie terapii od mniejszych dawek i stopniowanie dawek do osiągnięcia pożądanego efektu,
- częste wydłużanie odstępu między dawkami,
- dokładne informowanie pacjenta i opiekuna o sposobie przyjmowania leków,
- stosowanie łatwych i jasnych schematów dawkowania oraz pisemnych i czytelnych zaleceń,
- systematyczny przegląd stosowanych terapii,
- świadomość większego ryzyka działań ubocznych,
- ustalenie czasu farmakoterapii,
- podejście całościowe, indywidualizowanie zasad postępowania w celu zapewnienia optymalnego leczenia.

Z powodu zmian, które wprowadzają w organizmie osób starszych przyjmowane leki, istnieje olbrzymie ryzyko wystąpienia interakcji lekowych:
- Interakcje lek - lek występują wtedy kiedy dwa lub więcej leków wchodzi ze sobą w reakcje co powoduje niezamierzone działania. Skutkiem powyższego rodzaju interakcji może być nieprawidłowe działanie leku lub nawet wzmocnienie działania jednego z leków;
- Interakcje lek - choroba występują wtedy kiedy istniejąca choroba sprawia, iż dany lek jest potencjalnie niebezpieczny np. jeżeli ktoś ma nadciśnienie lub astmę, może u niego wystąpić niezamierzona reakcja w przypadku leku zmniejszającego przekrwienie błony śluzowej nosa (leku na katar).
- Interakcje lek - żywność występują wtedy kiedy lek wchodzi w reakcje z jedzeniem lub napojami. W niektórych przypadkach żywność w przewodzie pokarmowym może wpływać na wchłanianie leku. Pewne leki mogą także wpływać na wchłanianie składników pokarmowych lub ich wykorzystanie przez organizm.
- Interakcje lek - alkohol mogą nastąpić wtedy kiedy lek, który przyjmuje dana osoba reaguje z napojami alkoholowymi np. mieszając alkohol z niektórymi lekami, takie połączenie może wywołać uczucie zmęczenia i opóźnienie reakcji.

Wielu starszym osobom pomagają tabelki lub pisemny harmonogram stosowania leków. Innym natomiast pomocne są pudełka z różnokolorowymi wieczkami, różnymi przegródkami, lub uruchamiający się o określonej godzinę sygnał dźwiękowy przypominający o zażyciu leku. Ważne jest także przechowywanie leków w oryginalnych opakowaniachlub używanie kalendarzyka, pudełka na leki lub innego systemu, aby pomóc sobie w zapamiętaniu jaki lek i kiedy trzeba przyjąć.

Pod żadnym pozorem nie można zaprzestać przyjmowania leków. Starsza osoba musi zażywać leki przez cały zalecany okres terapii, nawet wtedy kiedy poczuje się lepiej.

U osób starszych występuje duże ryzyko uzależnienia, ponieważ regularnie one przyjmują dużo leków. Narażone są zwłaszcza osoby samotne, bez wsparcia społecznego. Lekomania może się objawiać podobnie jak uzależnienie od alkoholu. Dana osoba stopniowo zwiększa sobie dawki leku bez konsultacji z lekarzem. Może pojawiać się tak zwany "głód substancji", czyli nieodparta chęć przyjęcia leku. Po tym, jak chory przestaje przyjmować lek, w ciągu kilku dni może pojawić się zespół odstawienny. W zależności od substancji może on różnie wyglądać, ale najczęściej są to zaburzenia snu, pogorszenie nastroju, skurcze mięśni, nudności, wymioty, podwyższenie temperatury ciała i dreszcze.

Wiek może wpływać na dystrybucję leków i w tym obszarze mamy najwięcej dowodów. Jest to przede wszystkim związane z tym, że z wiekiem przybywa tkanki tłuszczowej, a więc zwiększa się masa tłuszczowa. Zwiększa się także kumulacja leków oraz ryzyko działań niepożądanych. U osób starszych zmniejsza się również zawartość wody w organizmie - z ok. 60% do 45% w wieku podeszłym, czyli automatycznie leki hydrofilne będą szybciej osiągać efekt terapeutyczny i tym samym może wzrastać ryzyko działań niepożądanych.

Osoba starsza, aby wspomóc swój organizm, może zażywać np.: preparaty na wzmocnienie organizmu dedykowane osobom starszym, witaminy do picia, leki na poprawę pamięci, preparaty witaminowe. By nie doprowadzić do znacznych niedoborów różnych witamin warto stosować dodatkową suplementację witamin i minerałów, w postaci tabletek lub toników stworzonych z myślą o seniorach oraz ich potrzebach. W przypadku seniorów częstym zjawiskiem jest brak apetytu i niebezpieczne odwodnienie. Bardzo częstym problemem występującym u osób starszych jest także niedokrwistość. Na jej powstawanie wpływają przede wszystkim niedobory witaminy B12, kwasu foliowego oraz żelaza. Monotonna dieta sprawia, że podaż tych witamin i pierwiastków jest za mało, dodatkowo zmiany jakie zachodzą w organizmie osób starszych wpływają na zmniejszenie ich wchłaniania.

Suplementy diety dla starszej osoby są dostępne nie tylko w formie tabletek, ale także w postaci płynnej i nie wpływa to w żaden sposób na ich działanie. Kiedy senior połyka po kilka kapsułek dziennie, alternatywą jest płyn. Warto jednak wiedzieć, że syropy zazwyczaj są słodkie i dodawany jest do nich alkohol, a wtedy w przypadków osób starszych, np. z cukrzycą lepiej zrezygnować z takiego produktu, na rzecz tabletek.

Seniorom bardzo często towarzyszą dysfunkcje zdrowotne związane z wiekiem, jak np. nadciśnienie, cukrzyca, choroby serca. Dlatego nie wszystkie preparaty witaminowe nadają się dla każdego z nich. W przypadku osób starszych z cukrzycą musimy unikać płynów słodzonych sacharozą i fruktozą. Dla chorych na nadciśnienie, czy zaburzenia rytmu serca złym pomysłem będzie wybór preparatu z żeńszeniem. Osoby mające problem z krzepliwością krwi lub stosujące leki przeciwzakrzepowe powinny unikać zażywania miłorzębu japońskiego. Płynne witaminy dla seniorów często jako dodatek zawierają alkohol, który nie jest wskazany dla pacjentów ze schorzeniami wątroby lub stosujących dużo leków (w tym leki przeciwzakrzepowe).

Kwestia zdrowia fizycznego seniorów jest tak istotna ponieważ dzięki niej osoby te dłużej zachowują samodzielność oraz sprawność, które z kolei bardzo pozytywnie wpływają na ich samopoczucie. Ponadto aktywność fizyczna może zapobiec powstaniu wielu chorób bądź zredukować negatywne skutki przebytych urazów bądź chorób.

Należy do takiej osoby podejść z szacunkiem i empatią, które pozwolą dowiedzieć się, w czym tkwi problem. Osoby starsze często borykają się przecież z różnymi trudnościami, jak nietrzymanie moczu, pogorszenie koncentracji czy też zmniejszona koordynacja ruchowa. Czynniki te niejednokrotnie wpływają na poczucie wstydu lub wystąpienie ograniczeń, których senior się obawia przy wykonywaniu aktywności. Stąd pierwszym krokiem jest rozmowa, która pozwoli poznać przyczyny niechęci.

Najlepsza aktywność dla seniora to taka, która jest wykonywana systematycznie. Nie musi to być nic wielkiego, czasem wystarczy zwykły spacer albo wyjście do kawiarni. Najważniejsze, żeby zajęcia te sprawiały przyjemność i nie stanowiły przykrego obowiązku. W przypadku osób, które poruszają się z trudem warto skonsultować się na przykład z fizjoterapeutą, który z pewnością podsunie właściwe ćwiczenia. Jednocześnie warto podkreślić, że wprowadzenie aktywności nie musi koniecznie wiązać się z wychodzeniem z domu. Równie dobrze można wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne siedząc na fotelu lub opierając się o krzesło.

Jedną z najprostszych opcji jest towarzyszenie takiej osobie. Motywacja to oczywiście podstawa, ale przełamanie swoich obaw i lęków może być o wiele trudniejsze. Każdy z nas, gdy styka się z trudną sytuacją, lubi mieć wsparcie. Tak samo osoby starsze, które ze względu na postępujący proces starzenia znalazły się w zupełnie nowej sytuacji, bo kiedyś były wstanie bez problemu wejść po schodach, a dziś jest to wspinaczka na Mount Everest. Właśnie dlatego warto, jeśli jest taka możliwość, dotrzymać naszym seniorom towarzystwa w czasie ćwiczeń.

Jak najbardziej. Do jednych z najpopularniejszych należą takie aktywności jak:

• tai chi;
• aqua aerobic;
• nordic walking.

Regularne angażowanie się w tego typu sporty minimalizują wystąpienie urazów, gdyż są dostosowane do sprawności osób starszych.

Aktywność fizyczna podejmowana przez osoby starcze ogranicza ryzyko wystąpienia takich schorzeń, jak: udar, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, osteoporoza, nadwaga i otyłość, zaparcia, rak piersi oraz jelita grubego, depresji, zaburzeń poznawczych oraz chorób otępiennych i chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto regularne ćwiczenia pozwalają zminimalizować odczuwanie wielu dolegliwości, w tym zaburzeń snu bądź nastroju.

Kwestia ta jest oczywiście uzależniona od indywidualnego przypadku. Jednak zaleca się by treningi trwały ok. 30 min i odbywały się co najmniej 3 razy w tygodniu. Regularność ćwiczeń znacząco wpływa na jej efektywność.

Seniorzy, którzy nie byli od dłuższego czasu zbyt aktywni fizycznie powinni zacząć od zajęć, które wymagają mniej wysiłku. Z czasem intensywność, częstotliwość oraz czas trwania aktywności można zwiększać. Aczkolwiek kluczową kwestią jest tu bezpieczeństwo tych osób. Aby wesprzeć ich w dążeniu do celu, powinniśmy mieć na uwadze przede wszystkim ich bezpieczeństwo i zdrowie, które niekoniecznie musi oznaczać dużo ćwiczeń.

Trening tlenowy to inaczej ćwiczenia aerobowe. Treningi angażują przede wszystkim d01uże grupy mięśniowe. W tym czasie organizm spala przede wszystkim glukozę i tłuszcze. Do najpopularniejszych aktywności w tym zakresie należą:

• spacer;
• bieganie;
• jazda na rowerze;
• pływanie;
• szybki marsz;
• tenis;
• taniec.

Według zaleceń WHO, wysiłek o umiarkowanej intensywności powinien wynosić przynajmniej 150 min. tygodniowo, zaś przy zintensyfikowanym wysiłku 75 min. tygodniowo. Jednak według innych organizacji prozdrowotnych dla zachowania sprawności oraz ogólnego zdrowia wystarczy nawet 20 min. 3 dni w tygodniu.

Trening oporowy wpływa na zwiększenie masy mięśniowej oraz siły. Do treningu można użyć na przykład hantli lub nawet zwykłej butelki wody. Dobór ciężaru odgrywa tu kluczową rolę, gdyż nadmierna waga może zbytnio obciążać stawy. Na końcu istotne staje się to, jak ćwiczenie jest wykonywane. Lepiej ćwiczyć powoli, z mniejszym obciążeniem i mniejszą ilością powtórzeń niż szybko i niedokładnie. Tego rodzaju aktywność poprawia koncentrację oraz ogólną sprawność fizyczną, dlatego jest on również polecany osobom starszym. Treningi powinny być wykonywane dwa razy w tygodniu.

10-minutowe sesje, dwa razy w tygodniu zapewniają większą elastyczność mięśni, dzięki czemu zapewnia lepszą motorykę całego ciała. Proste czynności, jak na przykład zakładanie skarpetek, mogą stanowić dla osób starszych coraz większe wyzwanie. Uprawianie yogi czy stretchingu może znacząco poprawić lub też zachować sprawność, która, ze względu na procesy starzenia, ulega coraz mocniej odczuwalnemu dyskomfortowi przy wykonywaniu ruchów.

Dzięki tego rodzaju gimnastyce poprawia się koordynacja ruchowa, zarazem zwiększając równowagę. Dyscypliny takie jak tai chi bardzo mocno wpływają także na stabilność postawy, zapobiegając tym samym różnego rodzaju schorzeniom, jak również kontuzjom.

Zarówno wysiłek tlenowy, trening oporowy, jak i ćwiczenia rozciągające oraz równoważne są niezbędne do kompleksowego zadbania o sprawność fizyczną, przekładającą się w konsekwencji na ogólne zdrowie seniora. Stąd powinno się starać łączyć wszystkie typy ćwiczeń tak, aby zawierały wspomniane rodzaje aktywności.

Prawidłowe odżywianie jest elementem, który istotnie wpływa na stan zdrowia nie tylko osób starszych, lecz każdego człowieka. Im wcześniej zadbamy o zdrowe nawyki żywieniowe, tym lepiej dla naszego organizmu, gdy już wchodzi w fazę dynamicznego starzenia się. Dostarczane z pożywienia składniki mają więc za zadanie wspierać prawidłowe funkcjonowanie wszystkich procesów zachodzących w naszym ciele. W wyniku starzenia się w ciele człowiek zmniejsza się objętość masy mięśniowej, która z kolei jest zastępowana tkanką tłuszczową, która, w nadmiernych ilościach, staje się przyczyną wielu chorób.

Wraz z postępującym procesem starzenia się w człowieku zmienia się nie tylko ciało i zachodzące w nim procesy, lecz zarazem ma to ogromny wpływ na gospodarkę hormonalną oraz psychikę. Wielu seniorów cierpi na depresję. Przyczyny są różne. Jedni są samotni, drudzy nie są w stanie zaakceptować tego, że już nie są tak sprawni ruchowo czy też intelektualnie, jak kiedyś, a jeszcze inni mają choroby, które w ich wieku mogą się zakończyć w najgorszy możliwy sposób. Jednak mózg jest organem, który nieustannie uczy się i przyswaja informacje. Nauka nowych rzeczy przedłuża intelektualną sprawność, gdyż powoduje powstawanie nowych połączeń neuronowych.

- Potrzeba bezpieczeństwa - zaspokaja ją zapewnienie odpowiedniej opieki medycznej (sprawia, że osoby starsze czują się komfortowo (poziom stresu zmaleje, gdy będą wiedzieć, że znajdują się pod okiem specjalistów) oraz obecność bliskich, by seniorzy wiedzieli, że mają kogoś, na kogo mogą liczyć i do kogo mogą zwrócić się z każdym problemem.- Potrzeba bezpieczeństwa - zaspokaja ją zapewnienie odpowiedniej opieki medycznej (sprawia, że osoby starsze czują się komfortowo (poziom stresu zmaleje, gdy będą wiedzieć, że znajdują się pod okiem specjalistów) oraz obecność bliskich, by seniorzy wiedzieli, że mają kogoś, na kogo mogą liczyć i do kogo mogą zwrócić się z każdym problemem.

- Potrzeba przynależności - zdarza się, że osoby starsze zmagają się z uczuciem samotności. Może się ono pojawić zarówno, gdy są oddalone od swoich rodzin o wiele kilometrów, jak i po prostu zapomniane przez blisko mieszkającą rodzinę. Dobrym sposobem na zaspokojenie potrzeby przynależności seniora jest dołączenie do małej społeczności (np. klubu seniora, klubu książki, grupy rekreacyjnej, organizacji religijnej) lub wyjazd do sanatorium, gdzie łatwo będzie poznać kogoś interesującego.

- Potrzeba szacunku i uznania - seniorzy mogą zmagać się z uczuciem bycia niepotrzebnym. Opiekunowie mogą zaspokoić tę potrzebę poprzez pokazanie, że są dumni z seniora, zainteresowani rozmową z nim i, że doceniają ich doświadczenie i wiedzę zdobyta na przestrzeni lat, którą się dzielą.

- Potrzeba kontroli - starsi ludzie tracą poczucie sprawczości, częściej zmagają się z negatywnymi emocjami. Prostym rozwiązaniem może być opieka nad zwierzakiem lub roślinami doniczkowymi, ewentualnie nad wnukami.

- Potrzeba samorealizacji - osoby w starszym wieku powinny mieć hobby, niezależnie od tego, czy jest to czytanie kryminałów, gra w tenisa, czy oglądanie filmów historycznych. Bliscy lub opiekunowie osób starszych mogą zadbać, by mieli oni zapewniony dostęp do źródeł wiedzy i rozrywki i mogli czerpać radość z każdego dnia.

Świadomość zbliżającego się czasu przejścia na emeryturę często wywołuje stres, mocno zagrażający zdrowiu fizycznemu i psychicznemu. Zakończenie pracy zawodowej, pogarszające się zdrowie, trudności z wykonywaniem codziennych czynności, utrata pozycji głowy rodziny mogą pogarszać nastrój, a nawet doprowadzić do depresji. Depresja jest najczęstszym w tym wieku zaburzeniem psychicznym, dotykającym szczególnie osoby samotne, czy też niesamodzielne, osoby uzależnione od pomocy innych. Częstym zjawiskiem w grupie seniorów są również smutek, zmęczenie, kłopoty ze snem, brak nadziei na przyszłość oraz drażliwość.

Zmiany zachodzące w psychice seniorów zależą od wielu czynników: warunków zdrowotnych, uwarunkowań genetycznych, zmian w mózgu, charakteru, aktywności fizycznej oraz umysłowej, posiadanych nawyków, stylu życia, doświadczenia życiowego, stosunku do starości, do życia, postaw społeczeństwa oraz najbliższych wobec osób starszych oraz stawianych sobie samemu na tym etapie dalszych zadań rozwojowych.

Pokolenie osób starszych dorastało w czasach i środowisku, w którym na ogół ani nie było przestrzeni, ani nie istniał model wychowawczy, który mógłby zachęcać do okazywania uczuć i rozmów na ten temat. Przeciwnie, okazywanie emocji było dowodem słabości. W konsekwencji osoby starsze z trudnością rozpoznają i adekwatnie nazywają swoje stany psychiczne. Dlatego ważne jest, aby opiekunowie brali na siebie ciężar zrozumienia tego, co czuje starsza osoba.

Złośliwość, często połączona z agresją, może wynikać z demencji starczej. Jest to choroba otępienna, z którą boryka się wiele osób w podeszłym wieku. Ma kilka charakterystycznych objawów, ale jednym z tych, które w największym stopniu wpływają na życie i bliskich seniora. Zmiana w zachowaniu zwykle pojawia się nagle. Senior nie chce jeść, brać leków, ani samodzielnie się ubierać. Jest niemiły i zwraca się do Ciebie jak do służącej. Nie współpracuje kiedy próbujesz go podnieść, umyć, nakarmić. Udaje, że nie słyszy gdy ktoś do niego mówi, odpowiada niekulturalnie, lekceważy opiekuna. Co więcej, zdarza się, że osoba starsza oprócz agresji słownej, przejawia także agresję fizyczną - może szturchnąć lub uderzyć opiekuna. W końcu, pewnego dnia z jego ust mogą paść przykre uwagi, a niekiedy też zarzuty, np. o kradzież czy podsłuchiwanie.

Złość to główne uczucie, jakiego doświadczają starsze osoby, szczególnie niesamodzielne. Złość na chorobę i na sytuację, w której się znaleźli. Czasem niestety wyładowują na tych, których mają najbliżej siebie, a więc na opiekunach. Dzieje się tak bez względu na to, czy opiekun jest osobą spokrewnioną, czy osobą z zewnątrz.

Uczucia wstydu i zażenowania są tym silniejsze, im więcej pomocy potrzebuje starsza osoba. Najgorzej starsi ludzie zachowują się zazwyczaj wtedy, kiedy zaczynają potrzebować pomocy przy czynnościach higienicznych. Świadomość, że ktoś obcy ogląda ich stare, zniszczone ciało, że myje je czy zmienia pampersy prowadzi do frustracji, a starsza osoba często czuje się tym faktem upokorzona.

Depresja seniora to poważny problem społeczny, który wzrasta wraz z wydłużaniem się średniej długości życia na świecie. Z badań wynika, że aż 15 proc. seniorów ma symptomy ciężkiej depresji, a tyle samo - łagodniejszej postaci choroby. Na tej podstawie można sądzić, że na depresję choruje niemal jedna trzecia całej populacji emerytów.

Niestety tak. Liczba seniorów chorujących na depresję wzrasta w zależności od środowiska. Depresja u osób w wieku emerytalnym pojawia się wyjątkowo często w przypadku mieszkańców DPS-ów, a także pacjentów, którzy zmagają się z ciężkimi i przewlekłymi schorzeniami. Na depresję w wieku podeszłym zazwyczaj zapadają także osoby rozwiedzione oraz owdowiałe. Bardziej zagrożeni chorobą są seniorzy samotni, ale też ci, którzy czują się od kogoś zależni.

Depresja u osób w podeszłym wieku jest wyjątkowo podstępna - jej objawy różnią się bowiem od symptomów tej choroby występujących u młodszych pacjentów. Co może sygnalizować początki schorzenia? Jednym z pierwszych sygnałów bywa spadek sił - zarówno fizycznych, jak i intelektualnych. Szczególnie ten drugi bywa mylony z naturalnymi zmianami w obszarze myślenia i pamięci, które dotykają seniorów. Do innych objawów depresji u osób starszych należą między innymi:
- drażliwość, częsty płacz,
- kłopoty ze snem - nadmierna senność, bezsenność, rozregulowany rytm dnia i nocy,
- klasyczne objawy schorzenia: lęk, niepokój, apatia,
- utrata apetytu i/lub łaknienia,
- nudności i zaparcia,
- ucisk w klatce piersiowej,
- zaburzenia koncentracji i myślenia,
- problemy z podejmowaniem decyzji,
- myśli samobójcze (w efekcie - również próby),
- u starszych seniorów - urojenia i zniekształcenia poznawcze (zwłaszcza związane z poczuciem winy) - depresja psychotyczna.

Depresja u seniora nie jest problemem, który można bagatelizować. Zaniedbanie może prowadzić nie tylko do prób samobójczych, ale i do choroby somatycznej (na przykład w przypadku braku apetytu może dość do nadmiernej utraty tkanki tłuszczowej i odwodnienia organizmu, na które seniorzy są wyjątkowo podatni). Leczenie depresji u osób starszych wygląda podobnie, jak u młodszych pacjentów: wdrażane są farmako - i psychoterapia lub jedynie jedna z tych metod, jeśli stan chorego na to pozwala. W przypadku farmakoterapii psychiatra musi uwzględnić naturalne zmiany zachodzące w układzie nerwowym po 65. roku życia i dobrać preparaty tak, by zniwelować potencjalne skutki uboczne.

Wbrew utartym stereotypom, również psychoterapia osób starszych jest efektywna w leczeniu depresji. Zostawia też trwałe rezultaty, które pomogą zapobiec nawrotom choroby. Najczęściej wykorzystuje się w tym celu psychoterapię poznawczo-behawioralną, czasami również psychodynamiczną lub połączenie podejść - w zależności od sytuacji.

Depresja u starszych osób staje się wielkim wyzwaniem, zarówno dla cierpiącego na nią seniora, jak i jego bliskich. Warto eliminować czynniki, które mogą wpływać negatywnie na samopoczucie starszej osoby. Ważnym działaniem profilaktycznym jest aktywizacja - zarówno fizyczna, intelektualna, jak i społeczna. Ruch, czytanie książek, a także nawiązywanie relacji i ich podtrzymywanie mogą okazać się zbawienne w skutkach. Na depresję w wieku starszym częściej zapadają osoby samotne - wskazane jest zatem, by młodsza część rodziny pamiętała o stałym kontakcie oraz częstych odwiedzinach u seniorów. To także sposób na szybkie wyłapanie sygnałów zbliżającej się choroby i wdrożenie efektywnego leczenia.

Okres starości niesie ze sobą wiele zmian, zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Pogorszenie pamięci, spostrzegawczości i umiejętności podejmowania decyzji przyczynia się do braku samodzielności, a także do mniejszego poczucia bezpieczeństwa. To wtedy osoby starsze potrzebują najwięcej wsparcia i opieki - poczynając od leczenia, kończąc na najprostszych, codziennych czynnościach. Sprawność fizyczna i umysłowa powinna zatem być trenowania- począwszy od prostych aktywności, po krzyżówki, rebusy i zajęcia ogólnorozwojowe. Podejście do starości w dużej mierze warunkują: sytuacja życiowa, materialna, rodzinna, aktywność intelektualna i fizyczna, aktywność edukacyjna, kulturalna, poziom intelektualny, cechy charakteru, zainteresowania, potrzeby, zachowanie i styl życia, pełnione role społeczne oraz postawy wobec starości.

Konfrontacja ze starzeniem się swojego ciała i umysłu nie jest łatwa do udźwignięcia. Stopniowe obniżanie sprawności, zmniejszona zdolność do regeneracji i adaptacji, większa podatność na deregulację organizmu to dla części osób sytuacja, w której uruchamiają zachowania wynikające z braku akceptacji tego etapu życia. Ukazuje się postawa obronna, czyli negowanie swoich ograniczeń i podejmowanie nadmiarowej aktywności, albo postawa wycofania, w której starsza osoba rezygnuje z zaangażowania, izoluje się, zrywa więzi. W konsekwencji doświadcza frustracji, poczucia osamotnienia i opuszczenia, odczuwa gorycz i niezadowolenie, co może prowadzić ją w kierunku depresji.Lekiem na całe zło wynikające z braku akceptacji procesu starzenia się, może być utrzymywanie kontaktów towarzyskich z innymi osobami, w tym z rodziną oraz dawnymi i nowymi przyjaciółmi. Bliskość ta, definiowana jako szeroko rozumiana aktywność społeczna, może stanowić doskonałe źródło szczęścia i sprzyja zachowaniu równowagi psychicznej.Osoby starsze cenią zwłaszcza relacje z wnukami, zyskując możliwość służenia mądrą i pomocną radą.

Okres starości to czas namysłu, podsumowań i analizy swojego dotychczasowego życia jest jednym z prowodyrów pogarszającego się samopoczucia. Potrzeba oceny dokonań zawodowych i prywatnych powoduje frustrację i weryfikację spełnionych i niespełnionych marzeń. Wielokrotnie to właśnie wtedy osoby starsze zdają sobie sprawę z upływającego przez palce czasu - strach i uczucia związane z przejściem na emeryturę są niezwykle stresogenne. Osoby starsze są bardzo czułe na wszelkie przejawy braku akceptacji, głęboko przeżywają brak szacunku i empatii. Chociaż chcą czuć się potrzebne, pomocne, ważne, zaczynają postrzegać siebie tak, jak są traktowane przez otoczenie - minimalizują swoje potrzeby i stają się niewidzialne.Seniorzy zmagają się także z dysonansem - z jednej strony pragną samodzielności w aspekcie psychicznym i fizycznym, a z drugiej strony realnie tej samodzielności się obawiają. Ograniczenia związane z zasobami poznawczymi, sprawnością fizyczną, a także ekonomią pozostawiają pytania, np. o możliwości utrzymania się, a także o przestrzeń do dalszego rozwoju.

Negatywne postrzeganie starości, jako czegoś ograniczającego i niepewnego, powoduje utrwalenie stereotypów. Seniorzy utożsamiają się z nimi i zaczynają postrzegać w podobny sposób. Efektem jest wycofanie, samotność, a także mniejsza energia czy chęć do życia. W przypadku osób starszych mamy do czynienia z tzw. neofobią. Niechęć do zmiany i nowości wynika z przyzwyczajeń, które budowane były przez lata. Zmiana postrzegania świata i wpływ na automatyzmy jest trudna i często doprowadza do poczucia wyobcowania i niezrozumienia.

Osoby starsze skupiają się na trzech aspektach życia:

- cieszenie się relacjami z rodziną i przyjaciółmi;

- inwestowanie w swoje zdrowie;

- zajmowanie się różnymi rzeczami i cieszenie się nimi (dom, ogród, zwierzęta itp.)

Agresja może być także objawem towarzyszącym chorobom wieku starczego, np. chorobie Alzheimera, która powoduje zaniki pamięci i często wywołuje uczucie zagubienia oraz bezsilności. W gorszych chwilach, gdy senior nie może na przykład czegoś znaleźć bądź zapomina i myli imiona bliskich, nie chce przyjąć do wiadomości, że wszystko to jest efektem nieubłaganie starzejącego się ciała i umysłu. W rezultacie, pojawia się rozdrażnienie, zniecierpliwienie i konieczność rozładowania negatywnych emocji, choćby na członkach rodziny czy opiekunie.

Choć praca z seniorem nie jest łatwa, to jest niezwykle ważna i potrzebna. Wszelkie oskarżenia czy złośliwości mogą zniechęcać, jednak nie warto brać ich do siebie. Najważniejsze aspekty zachowania wobec seniora, który ma problemy emocjonalne to:

- rozpoznanie potrzeb, umiejętność wychwycenia czynników, jakie powodują rozdrażnienie. Warto zadbać o to, by trzymać się ustalonego rozkładu zajęć w ciągu dnia, ponieważ osoby starsze mają swoje nawyki i przyzwyczajenia, dlatego przestrzeganie tych reguł minimalizuje u nich nerwowość.

- cierpliwość i wyrozumiałość - warto pamiętać, że niezrozumiałe zachowanie seniora jest wynikiem choroby, a nie złych intencji, wtedy sprawowanie nad nim opieki będzie łatwiejsze.

- nie wolno traktować seniora jak wroga - osoby starsze zwykle nie mają złych intencji i nie chcą nikomu - a zwłaszcza swojemu opiekunowi - sprawić przykrości. Nie potrafią jednak racjonalnie ocenić sytuacji, w jakiej się znalazły i często czują się przytłoczone tym, jak wszystko wokół się zmienia.

- unikanie konfrontacji - konfrontacja czy kłócenie się z seniorem po to, by udowodnić mu swoją rację nie tylko nie przyniesie pożądanego efektu, ale może też być odebrane jako próba ataku na niego. W rezultacie, osoba starsza może poczuć się dotknięta, zagrożona i skłonna do podtrzymania agresywnego stosunku co do opiekuna. Wbrew pozorom, nawet błaha sytuacjamoże wywołać wybuch złości, frustracji, a nawet agresji.

Człowiek, który jeszcze niedawno był sprawny i samodzielny, a teraz jest przykuty do łóżka i zamknięty w czterech ścianach mieszkania może zmienić się nie do poznania. „Stary niedołęga” - tak często myślą o sobie osoby starsze i niesprawne. Wydaje im się, że są ciężarem, że są nikomu niepotrzebni. Brak samodzielności bardzo ich frustruje, to dlatego stają sią tacy nieznośni.Jednocześnie osoby te bardzo pragną zapewnienia, że tak nie jest, że kogoś obchodzi ich los, że są jeszcze komuś potrzebni.

Opiekun osoby starsze nigdy nie powinien odpowiadać agresją na agresję, gdyż takie zachowanie tylko nakręci spiralę złości. Nie należy także odgrywać się na seniorze, krzyczeć, wyzywać czy wykorzystywać swojej przewagi nad nim. Niedopuszczalne jest szantażowaniei zastraszanie. W sytuacji napięcia i złości lepiej wyjść i ochłonąć niż zrobić coś nieodpowiedniego, ponieważ może to skutkować całkowitą utratą zaufania i sympatii osoby starszej.

- Objawy fizyczne - przyspieszone bicie serca, pocenie się, zimne stopy i dłonie, bladość lub zaczerwienienie, mdłości, drżenie kończyn, zgrzytanie zębami, brak apetytu, zaburzenia snu,
- Objawy psychiczne - niepokój, lęk, chwiejność nastroju, wrogość, obojętność, zamartwianie się, poczucie utraty kontroli nad własnym życiem, poczucie wstydu, frustracja,
- Objawy poznawcze - kłopoty z koncentracją, zaburzenia pamięci, spadek efektywności intelektualnej, problemy z podejmowaniem decyzji, problemy ze skupieniem się na wykonywanej czynności,
- Objawy behawioralne - sięganie po papierosy i alkohol, tiki nerwowe, obgryzanie paznokci, brak apetytu lub jego nagłe napady, głośne i szybkie mówienie, brak dbałości o swój wygląd.
Warto pamiętać, że długotrwały stres jest jednym z czynników rozwoju wielu chorób (w tym schorzeń serca, nadciśnienia, depresji), a także może pogłębiać ich objawy.

Dobrymi sposobami na stres mogą być techniki relaksacyjne, np.:
- Unieś jak najwyżej brwi, wytrzymaj tak 10 sekund, a następnie stopniowo, powoli rozluźniaj twarz.
- Zaciśnij na 10 sekund jak najmocniej powieki, a później powolutku otwieraj oczy, skupiając się na pracy mięśni.
- Lekko pochyl do tyłu głowę, wytrzymaj tak 10 sekund i powoli wracaj do pozycji wyjściowej.
- Zaciśnij mocno pięści, policz do 10 i następnie powoli rozluźniaj ręce, pozwalając, by napięcie „wypłynęło” przez palce.
- Napieraj plecami na oparcie krzesła lub ścianę przez 10 sekund, a później stopniowo zmniejszaj nacisk.
W zwalczaniu stresu pomoże również połączenie techniki wizualizacji z techniką świadomego oddychania. Należy usiąść w ciszy, wyobrazić sobie lub przypomnieć coś przyjemnego i przez kilka minut skupić się na głębokim oddychaniu - tak, aby maksymalnie dotlenić organizm.

Sposobów na stres jest dużo i każdy może wybierać ten, który jest dla niego najskuteczniejszy. Są osoby, dla których najlepszą metodą relaksu jest krótka drzemka, inni wolą spacer na świeżym powietrzu albo jeszcze bardziej wymagającą aktywność - prace w ogrodzie, gimnastykę dla seniorów lub nordicwalking. Są osoby starsze, które ze stresem radzą sobie w samotności, inni szukają w tym czasie wsparcia i towarzystwa. Dobrym pomysłem może okazać się np. krótka podróż albo turnus rehabilitacyjny, który nie dość, że pomoże podreperować zdrowie, to jeszcze umożliwi oderwanie się od codziennych problemów.

- Mała elastyczność, która może utrudniać radzenie sobie ze zmianami. Zawęża ona światopogląd osoby starszej do obrazu świata uporządkowanego, czarno-białego, w którym wszystkie zjawiska są wtłoczone w znany schemat. To sposób myślenia i odnoszenia się do innych, który charakteryzuje się tendencją do posługiwania się stereotypami.
- Negatywność to pesymistyczne podejście do świata oparte na przekonaniu, że wszystko, co spotkało, spotyka i spotykać będzie osobę starszą, musi być złe. Takie myślenie opiera się na tendencyjnym wyselekcjonowaniu jedynie złych informacji lub nawet tych dobrych wtłoczonych w pesymistyczny schemat, np. „ Po co kupiłaś nowy telewizor? I tak wzrok mi się pogorszył.”
- Martwienie się jest formą radzenia sobie z trudnymi zdarzeniami, których się spodziewamy - ma wtedy pozytywny wpływ na człowieka. Jednak osoba martwiąca się nadmiernie, jak mówimy “na zapas”, niepotrzebnie sprawia sobie cierpienie i staje się nieszczęśliwa.
- Egocentryzm u osób starszych jest złożony. Dobrze, że osoba jest skoncentrowana na sobie i zdaje sobie sprawę z własnych potrzeb, nie żyjąc jedynie wspomnieniami lub życiem innych. Jednak nadmierna koncentracja na sobie powoduje powstanie przekonania, że nikt tak nie cierpi, jak ona sama, nikt nie jest tak nieszczęśliwy i tak chory. Stan taki nie pozwala seniorowi ani na chwilę oderwać się od problemu, powodując dodatkowe cierpienie.
- Żal jest negatywnym uczuciem, ściśle związanym ze wspomnieniami. Osoby z taką postawą tęsknią za młodością i aktywnym życiem, którego nie mogą już prowadzić. Ma to destruktywny wpływ na ich obecne życie, w którym już nic ich nie cieszy.

Każda starsza osoba potrzebuje uwagi. Chce, aby jej dzieci się nią interesowały i były niej blisko. Chce być odwiedzana, a nie odstawiana na boczny tor. Wreszcie, chce być potrzebna. Opiekować się wnukami, zajmować się domem, a także angażowana w normalne życie domu. Starsze osoby najbardziej boją się tego, że przestana być potrzebne. Ponadto, starsza osoba chce również we własnym domu oraz otoczeniu czuć się bezpiecznie. Często osoby starsze odczuwają niczym nie uzasadniony lęk i niepokój. Bycie w grupie, a więc wraz ze swoją rodziną pozwala na zmniejszenie tego niepokoju. Pomimo tego, że starsze osoby chcą być wśród swojej rodziny i chcą aby rodzina się nimi interesowała, nie oznacza to jednak, że chcą zostać ubezwłasnowolnione i stłamszone. Wręcz przeciwnie. Chcą się czuć niezależne zarówno pod względem biologicznym jak i ekonomicznym. Dla wielu osób ważne jest posiadanie samodzielnego mieszkania lub nawet własnego pokoju w domu. Dzięki temu, czują, że mają swoje miejsce, w którym w razie potrzeby mogą pobyć chwilę same, aby odpocząć i się zrelaksować.

Często młodym osobom brakuje cierpliwości. Trudno jest im słuchać ciągłych narzekań babci czy dziadka, że rzadko ich odwiedzają. Zazwyczaj u młodych osób powoduje to irytację. W końcu maja oni tyle pracy, tyle spraw na głowie. Nie potrafią zrozumieć, że starsze osoby mogą za nimi tęsknić i też poniekąd czuć się samotne. Najprościej dać starszej osobie częstą obecność, odwiedziny i wspólne spędzenie czasu na spacerze czy długich rozmowach.

Osoby starsze mają zwiększony poziom zaufania do ludzi niż osoby w młodszych grupach wiekowych. Wynika to często z poczucia osamotnienia i potrzeby kontaktu z innymi ludzi. Seniorzy chętniej nawiązują kontakty z nieznajomymi. To wielki plus i nadzieja na pomoc osobom starszym. Jednak niesie to ze sobą duże zagrożenie − osoby starsze często stają się ofiarami naciągaczy i oszustów, którzy chcą wykorzystać to zaufanie do ludzi.

Praca w opiece nad osobą starszą to szerokie pojęcie. Obejmuje ono nie tylko obowiązki pielęgnacyjne i higieniczne względem seniora czy prowadzenie domu. Wiąże się ono przede wszystkim ze spędzaniem czasu z podopiecznym. Wielu osobom, na przykład chorym i cierpiącym, wystarczy sama obecność drugiego człowieka i poczucie, że opiekunka jest obok i ich wspiera. Inni za to uwielbiają prowadzić długie rozmowy, dyskutować, wspominać dawne czasy. Warto jednak unikać drażliwych albo trudnych tematów, niezależnie od tego, jak dobrze rozmawia się z podopiecznym. Mogą one sprawić seniorowi przykrość, zasmucać go czy denerwować albo nawet budzić złe wspomnienia. Jeśli opiekun zaobserwuje pogorszenie nastroju osoby starszej, powinien zapytać, czy chce na ten temat rozmawiać, a jeśli nie - skierować rozmowę na inny temat.

Jeśli senior niechętnie podejmuje rozmowę, aktywizuj go: zadawaj mu pytania, czynnie słuchaj i pozwalaj mu się wypowiedzieć. Nie zapominaj też, że siła i chęć do rozmów zależy też od stanu zdrowia podopiecznego. Osoba starsza nie zawsze jest w stanie mówić płynnie czy ubierać myśli w słowa (czasem jest to kwestia wieku, innym razem chorób, na które cierpi senior). Co zatem możesz zrobić? Wykazać się spokojem i cierpliwością. Nie zmuszaj podopiecznego do mówienia, ale też sama się nie zniechęcaj. Nawet w przypadku osób chorych na demencję rozmowa ma duży sens. Pozwala ona ćwiczyć mózg i stymulować funkcje językowe. W chorobach otępiennych spada zdolność zapamiętywania i uczenia się, dlatego wciąganie seniora w rozmowę to dobre ćwiczenie pamięci. Niestety, zdarza się, że chorzy mają zaburzenia pamięci krótkotrwałej, co przekłada się na niemożność prowadzenia dialogu, a opieka nad osobą starszą jest utrudniona. Jeśli umiesz dopasować treść i formę wypowiedzi do stanu zdrowia seniora, to już połowa sukcesu. Potrzebne będzie też szczególnego rodzaju wyczucie i dyplomacja, ułatwiające rozmowę z chorym na demencję.

- Zdrowie - rozmowa o aktualnym stanie zdrowia zawsze spotka się z aprobatą. Seniorzy cieszą się, kiedy widzą, że opiekunka troszczy się o ich zdrowie i samopoczucie. Na dodatek te informacje mogą być bardzo cenne dla Ciebie. Podopieczny źle spał? A może czuje się niewyraźnie? To znak, że trzeba obserwować go i w razie konieczności zmienić nieco plan dnia. Warto zapamiętać dolegliwości, które zgłasza senior. Mogą okazać się przydatne w późniejszej rozmowie z lekarzem i pomogą właściwie zareagować w razie potrzeby.

- Codzienne sprawy - osoby starsze kochają rutynę, a powtarzające się działania dają im poczucie bezpieczeństwa. Może się wydawać, że każdy dzień seniora wygląda tak samo i nie ma o czym rozmawiać - nic bardziej mylnego! Nawet jeśli kolejny dzień z rzędu idziemy na spacer po obiedzie, warto podjąć rozmowę o tym, co można zobaczyć po drodze. Dobrym pomysłem jest też opowiedzenie, jak będzie tego konkretnego dnia wyglądała opieka nad osobą starszą. Rano, przy śniadaniu, nakreśl seniorowi plan dnia, powiedz o zakupach, wizycie u lekarza czy odwiedzinach dzieci. Zapytaj, czy zaplanowane na dziś menu jest w porządku. To da osobie starszej poczucie sprawczości i kontroli nad rzeczywistością.

- Opinie i hobby - starsze osoby lubią rozmawiać o tym, co ich interesuje. Być może senior obejrzał ostatnio dobry film? Poproś go, żeby powiedział, co mu się w nim podobało. Zachęcaj też podopiecznego do rozmowy o tym, co robił w ciągu dnia. Może ma pasję, o której Ci jeszcze nie mówił, a którą porzucił przed laty? Wiele osób w podeszłym wieku prowadziło kiedyś bardzo ciekawe życie. Warto zapytać o to seniora, ale też dowiedzieć się, co aktualnie go interesuje. Lubi chodzić na spacery, grać w gry planszowe, słuchać muzyki? Zaproponuj, żeby pokazał Ci swoje hobby, a z pewnością się ucieszy.

Najczęściej krzyk czy płacz w demencji oznaczać mogą strach, fizyczny ból lub dyskomfort. Osoba z demencją nie powie nam głośno i wyraźnie o tym, co powoduje u niej lęk lub wywołuje nieuzasadniony wybuch paniki. Nie wskaże nam także, co ją boli - żołądek, głowa, a może serce.Nagły wybuch gwałtownych emocji u podopiecznego może także być spowodowany po prostu nudą. Osoba z demencją potrzebuje zajęcia w ciągu dnia, które sprawi, że będzie ciągle czuła się potrzebna. Dlatego też tak ogromną rolę w opiece odgrywają właściwie dobrane do aktualnych możliwości podopiecznego metody aktywizacji. To one pozwolą uniknąć frustracji, przemęczenia czy wzburzenia u podopiecznego.Osoby, które zmagają się z tak zwanym zespołem zachodzącego słońca, również bardzo często wybuchają niekontrolowanym płaczem lub zaczynają krzyczeć bez powodu.

Przede wszystkim zachowaj spokój - głęboki oddech, opanowanie i ostudzenie własnych emocji powinny być pierwszym krokiem, który podejmie opiekun, aby poradzić sobie z takim zachowaniem podopiecznego. Jeśli opiekun sam zacznie reagować krzykiem lub agresją, doprowadzi to tylko do niepotrzebnej eskalacji i nasilenia wybuchu histerii czy krzyku senioraPrzede wszystkim nie należy bagatelizować lub negować negatywnych emocji podopiecznego. Wczucie się w jego sytuację, empatyczne podejście, współczucie, a nawet przytulenie zdziałają więcej niż tłumaczenie, że nic złego się nie dzieje.

Następnie spróbuj zidentyfikować przyczynę -nagły wybuch płaczu lub krzyku może być spowodowany frustracją, strachem, bólem czy nudą. Warto, aby w takim momencie opiekun przeanalizował sytuację, zastanowił się, co chwilę wcześniej robił podopieczny, gdzie przebywał, co zjadł. Jeśli nagłe wybuchy u podopiecznego nasilają się lub często powtarzają, ważne, aby zawsze dokładnie analizować to, co działo się przed chwilą, a nawet prowadzić zapiski i notować każdy szczegół, który pozornie wyda nam się błahym, a w przyszłości, po dokładnej analizie przyczyn takich zachowań, pozwoli nam ich zupełnie uniknąć.

Zawsze słuchaj i obserwuj uważnie - podopieczny często podczas wybuchu krzyku lub płaczu może coś mówić. Opiekun powinien się uważnie wsłuchać w te słowa. One mogą wskazać, że osoba starsza nie czuje się pewnie w miejscu, w którym aktualnie przebywa, potrzebuje jakiejś zmiany, a nawet zasugerować, w którym miejscu podopieczny odczuwa ból.Jeśli podopieczny szturcha jakiś przedmiot palcem, być może jest sfrustrowany tym, że nie może go chwycić, albo wręcz przeciwnie - chce, aby ten przedmiot znalazł się jak najdalej od niego, ponieważ wywołuje w nim niepokój. Tak często bywa w przypadku lustra - senior z demencją, który postrzega siebie ciągle jako młodego człowieka, swoje odbicie w lustrze traktuje jak intruza, osobę, która jest zupełnie obca i nie rozumie, skąd się tutaj wzięła.

Inne aktywności, które można zaproponować to:
- słuchanie muzyki lub wspólne nucenie ulubionej melodii seniora;
- zaangażowanie w proste czynności dnia codziennego - wycieranie talerzy, zamiatanie, rozwieszanie prania czy układanie ubrań na półkach;
- wspólne oglądanie albumów ze zdjęciami;
- czytanie książek lub gazet;
- malowanie, rysowanie, wyklejanie lub lepienie z plasteliny - takie czynności związane z arteterapią mogą skutecznie odwrócić uwagę podopiecznego od problemu, który aktualnie go trapi.

- Przeanalizuj, czy potrzeby seniora są zaspokojone, pamiętając o tym, że nie zawsze jest on w stanie samodzielnie wskazać przyczynę dyskomfortu. Sprawdź, czy nie jest mu za ciepło, czy nie doświadcza bólu albo czy nie chce mu się pić.
- Jeśli znajdziesz przyczynę agresji, przekaż ją innym domownikom, aby wiedzieli, co wywołuje pobudzenie.
- Nie testuj pamięci i koncentracji. Nie mów przez telefon. Wiesz kto dzwoni?” albo - gdy znajomy przyjdzie z wizytą: „Poznajesz, kto to? No nie pamiętasz?”. Przedstaw się: „Cześć tato, tu Ania, twoja córka” lub poinformuj „O, przyszła Stenia spod piątki”.
- Wprowadź regularny rytm dnia. Wszystkie zmiany i działania, które mogą zaskoczyć seniora, są potencjalnym źródłem strachu, który w odruchu obronnym wywołuje agresję.
- Zapewnij ciszę i spokój. Ograniczaj bodźce stresujące, np. nadmierną liczbę osób w pomieszczeniu czy głośną muzykę.
- Zadbaj o detale, takie jak odpowiednia temperatura w pokoju, usunięcie drapiącej metki w podkoszulku. Twój tata może czuć się z ich powodu źle, ale nie wskaże źródła dyskomfortu.
- Nie zatrzymuj, jeśli osoba starsza ma potrzebę chodzenia i stale porusza się po domu, ani nie przerywaj powtarzalnych czynności, które wykonuje w kółko. Przyjmij, że taką ma w tym momencie potrzebę.

Choroby psychiczne starszych ludzi obejmują również różnego rodzaju stany lękowe. Dzieli się je na dwie zasadnicze grupy:
- fobie - np. fobia społeczna czy agorafobia,
- zaburzenia lękowe z napadami lęku, czyli tzw. epizodyczny lęk napadowy.
U seniorów groźne są przede wszystkim napady lęku - trwają one z reguły kilka minut, rzadko dłużej niż 20-30 - organizm dość szybko reaguje bowiem na sytuację lękową uwalniając adrenalinę. W tym czasie uczucie paniki ustępuje, ale pewnego rodzaju rozbicie emocjonalne i niepokój mogą trwać oczywiście o wiele dłużej. W przypadku napadów lęku pacjent bardzo często nie jest w stanie określić jego przyczyny, ale łączy go z sytuacją, w której pojawił się po raz pierwszy. Zaburzenia psychiczne wieku starczego - choć niekiedy trudne w diagnostyce i leczeniu - nie muszą od razu oznaczać całkowitej niesamodzielności oraz izolacji społecznej. Najważniejsze, by w porę poszukać specjalistycznej pomocy.

Problemów psychiatrycznych, które bywają spotykane u osób starszych, można wymienić wiele. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne nieprawidłowości, które spotykane są w tej właśnie grupie wiekowej - mowa tutaj m.in. o takich jednostkach, jak:
- zespół Diogenesa: związane są z nim znaczne zmiany zachowania seniora, gdzie na pierwszy plan wysuwają się zwykle znaczne zaniedbania higieniczne oraz zbieranie - przez ogół społeczeństwa uważanych za całkowicie zbędne - przedmiotów
- zespół zachodzącego słońca: osoby zmagające się z tym problemem doświadczają znacznych zmian zachowania w godzinach wieczornych, gdzie stają się one m.in. pobudzone (czasami nawet agresywne), doświadczają dezorientacji czy omamów wzrokowych

Liczba i rodzaj wykonywanych zabiegów higienicznych zależy od stanu podopiecznego, ale istnieją dobre praktyki, które warto stosować w przypadku każdej osoby starszej. Jest to właśnie mycie ciała, które może przybrać formę prysznica, kąpieli w wannie czy mycia w łóżku. Nie zależy zapomnieć również o higienie jamy ustnej, ponieważ w ten sposób uniknie się próchnicy zębów - należy przeprowadzić kompleksowe czyszczenie włącznie z myciem zębów, czyszczeniem przestrzeni międzyzębowych nicią dentystyczną lub irygatorem, czyszczenie języka oraz czyszczenie protezy zębowej.Również takie codzienne czynności jak mycie, czesanie i szczotkowanie włosów, a także golenie zarostu u mężczyzn zaliczane są często do obowiązków opiekuna osoby starszej. Nie można zapomnieć o systematycznym obcinaniu paznokci, zarówno u rąk, jak i nóg, a także zmianie bielizny osobistej, ubrań oraz pościeli.Powyższe czynności sprawny dorosły człowiek powinien wykonywać samodzielnie. Jednak osoby schorowane lub unieruchomione wymagają pomocy w mniejszym bądź większym zakresie, ponieważ nawet proste czesanie włosów może być ponad ich siły. Wykwalifikowane pielęgniarki pomogą zmieniać opatrunki, opróżnić cewnik czy wykonać inne niezbędne i trudne do wykonania przez osobę starszą czynności.

Łazienka jest chyba najbardziej newralgicznym miejscem całego domu. To tu każdy z nas dba o swoją higienę, ale to również tu czają się największe zagrożenia: śliska podłoga, wysoka i śliska wanna oraz chłodne powierzchnie. Zadbajmy więc, aby w łazience znalazły się odpowiednie maty antypoślizgowe na podłodze i pod prysznicem czy w wannie. Warto też zainstalować uchwyty, których chory może się przytrzymać. Jeśli nasz pacjent jest słaby, można wspomóc się chodzikami, a pod prysznicem i w wannie postawić specjalistyczne krzesło czy taboret, na którym może po prostu usiąść.W łazience powinno też być ciepło. Osoby starsze bardziej dotkliwie niż osoby młode odczuwają chłód. Zadbajmy się więc o odpowiednią temperaturę oraz o np. ciepły, miękki szlafrok.

Skóra seniora jest znacznie bardziej delikatna, pozbawiona elastyczności i często się przesusza. Dlatego pielęgnacja skóry, zarówno w podstawowym zakresie (kąpiel), jak i stosowanie kosmetyków, powinny być dobrze przemyślane. Do pielęgnacji skóry pod prysznicem dobrze jest używać naturalnych, delikatnych płynów do mycia ciała, najlepiej takich, które nie zawierają SLS czy SLES. Skórę seniora łatwo podrażnić, dlatego lepiej unikać też kosmetyków ze sztucznymi barwnikami czy perfumami. Dla łagodzenia wszelkich podrażnień najlepiej stosować kosmetyki zawierające nawilżającą prowitaminę B5, czyli d-pantenol czy alantoinę.

Pielęgnacja włosów seniora powinna być nastawiona na problem, z jakim zmagają się włosy takiej osoby. Jeżeli jest to nadmierne wypadanie i przetłuszczanie włosów, dobrze jest stosować szampony i odżywki do wypadających lub przetłuszczających się włosów. Jeżeli senior decyduje się na farbowanie włosów, warto stosować szampony pielęgnujące kolor, zabezpieczające pigment i przede wszystkim ochraniające włosy przed przesuszaniem. Wspólnym problemem dla seniorów, który widać na włosach jest utrata nawilżenia dlatego warto także w dojrzałym wieku stosować kuracje nawilżające i odżywcze.

Aby uniknąć problemów z paznokciami, dobrze jest je regularnie przycinać. Senior może używać także specjalnej polerki czy delikatnego pilnika, którym wypoleruje płytkę paznokcia (stanie się ona równiejsza i bardziej gładka). Tak, jak w przypadku skóry i włosów, paznokcie seniora tracą naturalne nawilżenie. Dobrą praktyką będzie wiec codzienne wcieranie w płytkę paznokcia naturalnego oleju, np. oleju arganowego, oliwy z oliwek czy oleju ze słodkich migdałów.

W takim przypadku podstawą higieny intymnej jest zaopatrzenie się w odpowiednie wkładki higieniczne. Pomogą one utrzymać nietrzymany mocz, są dyskretne i niwelują nieprzyjemny zapach. Wkładki takie trzeba jednak regularnie zmieniać. Dla większego komfortu, przy zmianie wypełnionej wkładki można przemyć skórę i okolice intymne myjącą pianką, która nie wymaga spłukiwania czy też przetrzeć skórę chusteczkami. Osoby starsze do codziennej higieny intymnej mogą wykorzystywać płyny do higieny intymnej. Zawierają one w sobie zdrowe bakterie, które utrzymują narządy rodne w zdrowiu i zabezpieczają je przed infekcją.

Osoby niesamodzielne wymagają szczególnej opieki. Bardzo często seniorom, którzy nie wstają, zakładane są pieluchy dla dorosłych. Bardzo ważne jest częste zmienianie pościeli i ubrań seniorowi, który leży. Chory bowiem leżąc poci się, może mieć problem z nietrzymaniem moczu czy innych płynów ustrojowych. Bardzo ważne jest także codzienne przemywanie skóry seniora (najlepiej robić to 2 razy dziennie), także okolic intymnych. Jeśli podopieczny jest unieruchomiony w łóżku i obłożnie chory, to do zadań opiekunki należy codzienna pielęgnacja i mycie ciała. Używa się do tego miękkich gąbek oraz delikatnych środków myjących. Szczególną uwagę zwrócić też należy na okolice ciała, mające kontakt z wydzielinami fizjologicznymi. Po umyciu ciało seniora należy dokładnie osuszyć i nasmarować tłustym kremem.

Tak, jeśli podopieczny porusza się samodzielnie, to pomoc opiekunki ogranicza się do przygotowania przyborów toaletowych oraz czasami do pomocy w bezpiecznym wejściu i wyjściu z wanny czy brodzika. Warto jednak pamiętać, że nie wolno pozostawić bez opieki seniorów, którzy chorują na takie choroby jak demencja, choroba Alzheimera, reumatyzm lub ograniczona sprawność ruchowa, będąca następstwem wylewu.

1. Ważne jest zadbanie, aby w łazience były specjalne uchwyty i antypoślizgowe dywaniki.
2. Podłoga nie może być śliska, ponieważ wtedy nawet samodzielny podopieczny może wyrządzić sobie krzywdę.
3. Pomoc seniorowi może być nieco bardziej angażująca, kiedy łazienka nie jest przystosowana do jego potrzeb.
4. Bardzo przydatnym wyposażeniem w kwestii kąpieli osoby starszej są siedziska prysznicowe, ich stosowanie znacznie zmniejsza ryzyko upadku. Jeśli senior nie posiada prysznica, należy zadbać o to, aby jego rodzina zamontowała w wannie poręcz, która pomaga przy wchodzeniu i wychodzeniu z wanny.

Przede wszystkim należy pilnować, by nasz podopieczny nie nosił protezy całą dobę, lecz zdejmował ją na noc. Warto również zachęcać go do tego, aby czasem robił krótkie przerwy w ciągu dnia. Niezwykle ważne jest, aby poza wyjęciu protezy, była ona przechowywana na sucho. Natomiast po posiłkach protezę należy oczyścić specjalną szczoteczką (nie może ona być ona zbyt twarda). Wskazane jest używanie specjalnych środków do czyszczenia protez. Nie tylko pozwalają one utrzymać protezę w czystości, ale również działają antybakteryjnie. Ponadto raz na dwa tygodnie protezę należy umieścić w specjalnym roztworze antyseptycznym w celu jej dezynfekcji. Należy to robić również jeżeli w jamie ustnej przydarzy się jakaś infekcja.

Problemy z pamięcią, drżenie rąk i całego ciała, bóle stawów - to tylko kilka problemów, z którym na co dzień zmagają się osoby starsze. Nic więc dziwnego, że samodzielne dbanie o higienę jest dla nich takim wyzwaniem. Niestety większość podopiecznych myśl o wejściu do wanny może napawać lękiem. Wstręt przed myciem dotyka głównie osoby chore na demencję lub Alzheimera. Pod żadnym pozorem nie wolno seniora zmuszać, wyśmiewać czy poniżać. Pamiętajmy o zachowaniu godności osoby starszej - czynności związane z higieną osobistą są bardzo intymne. Aby zapewnić podopiecznemu komfort psychiczny, powinniśmy rozmawiać, nie należy wykonywać toalety mechanicznie i w pośpiechu. Warto również zapytać o to, czy kolejność wykonywanych czynności odpowiada seniorowi.

- Warto zaopatrzyć się w oliwkę oraz delikatne kosmetyki myjące (bez substancji zapachowych) np. takie przeznaczone do pielęgnacji dzieci.
- Wśród środków higienicznych dla osób starszych powinny się znaleźć również kremy bez barwników zawierające d-pantenol lub alantoinę oraz mokre chusteczki z aloesem. Artykuły higieniczne jednorazowe, takie jak pieluchomajtki dla dorosłych, przyczyniają się do poprawienia komfortu życia seniorów i osób z niemożnością do poruszania się o własnych siłach.
- Śliniaki dla dorosłych - umożliwiają utrzymanie najwyższej jakości higieny podczas spożywania posiłków. Po zakończonym posiłku element ten odpina się, zwija i wyrzuca.
- Praktyczne środki higieniczne dla osób starszych obejmują także m.in. chusteczki jednorazowe i inne artykuły higieniczne, poprawiające komfort życia osób z utrudnioną możliwością do normalnej egzystencji.

- podczas kąpieli zadbać o czystość łazienki, odpowiednią temperaturę wody oraz pomieszczenia, ponieważ osoba starsza może mieć opory przed rozebraniem się w zimnej łazience;
- w przypadku podopiecznych wymagających szczególnej uwagi nie wolno pozostawiać ich samych (pomocne może okazać się przygotowanie wszystkiego przed kąpielą);
- pamiętajmy o kolejności mycia: dłonie, ręce, pachy, brzuch, stopy, nogi, plecy, pośladki i krocze;
- po zakończeniu kąpieli i opuszczeniu przez podopiecznego łazienki należy dokładnie posprzątać (uniemożliwi to powstawanie groźnych zarazków).

Zadaniem opiekunki seniora, oprócz pomocy w wykonywaniu codziennych czynności, jest więc także zapewnienie wsparcia w czynnościach higienicznych. Takie sytuacje są zazwyczaj stresujące dla obu stron, dlatego warto mieć na uwadze kilka zasad, które pozwolą nam wykonywać tę pracę profesjonalnie i rzetelnie. Przede wszystkim koniecznie należy unikać zachowań, które mogą wprawić osobę starszą w zakłopotanie. Należy tu wykazać się odrobiną empatii i wyrozumiałości oraz podejść do tej kwestii z wyczuciem. Nigdy nie wolno nam na przykład wyśmiewać takiej osoby i jej problemów. Nie powinniśmy także zwracać jej uwagi lub komentować jej dolegliwości w niemiły sposób, nie wspominając już nawet o obraźliwych zwrotach. Bardzo pomocne może okazać się wypytanie seniora o jego przyzwyczajenia, rytuały pielęgnacyjne, które lubi i które zawsze wykonywał sam. Zapewni mu to większy komfort i sprawi, że będzie zadowolony. Zanim przystąpimy do konkretnych zabiegów, powinniśmy koniecznie zapoznać się z informacjami o stanie zdrowia takiej osoby oraz jej dolegliwościami, po to by dobrać właściwe techniki i wiedzieć, na jakie miejsca powinniśmy zwracać szczególną uwagę. Co więcej, aby proces dbania o higienę osobistą seniora przebiegał sprawnie i bezstresowo, warto ustalić określony harmonogram stałych czynności pielęgnacyjnych.

Powodów, jak to zwykle bywa, może być wiele. Często nie jest to kwestia zwyczajnego uporu, lenistwa, czy też chęci zrobienia na złość opiekunowi (jak to czasami chcemy sobie zinterpretować). Raczej problemy z unikaniem kąpieli mają głębsze podłoże i mogą przybierać na sile wraz z wiekiem. Zwłaszcza, gdy dana osoba cierpi na choroby otępienne.

Lęk przed kąpielą dotyczy zwłaszcza osób, które do tej pory myły się samodzielnie, bez udziału osób trzecich. Na skutek wieku lub choroby zmniejsza się ich sprawność i kąpiel może być ogromnym utrapieniem. Podopieczny zwyczajnie może mieć problem z wejściem i wyjściem z wanny/prysznica, może bać się upadku, poślizgnięcia czy zasłabnięcia. Pomocne w takim wypadku może być zamontowanie poręczy i specjalnego krzesełka. Równie dobrym rozwiązaniem są maty antypoślizgowe założone na dno brodzika.

Wanna nie jest najlepszym pomysłem dla osoby starszej. Może przysparzać niepotrzebnego stresu i stwarzać realne zagrożenie. Warto w miarę możliwości pomyśleć o prysznicu z płytkim brodzikiem. Jeśli zaś nie jest to możliwe, to dobrym rozwiązaniem może być ławeczka montowana na wannie.

Ten problem pojawia się bardzo często w przypadku, gdy podopieczny potrzebuje już wsparcia drugiej osoby. Często większy wstyd i opór senior odczuwa przed bliskimi osobami, niż przed opiekunem. Nie oznacza to jednak, że w łatwy sposób da się namówić do kąpieli. Należy pamiętać o tym problemie i starać się zapewnić starszej osobie choćby minimum poczucia prywatności. Można np. zaproponować babci, że do wanny wejdzie w koszuli nocnej i dopiero po zanurzeniu się w wodzie wspólnie ją zdejmiecie. Można zasłonić kąpiącą się osobę ręcznikiem na linii własnego wzroku, tak, by zapewniało jej to minimum intymności. Poza spokojem opiekun musi wykazać się też oczywiście dużą cierpliwością w tej kwestii.

Niekiedy osoba starsza może po prostu nie pamiętać, o tym, że ma umyć twarz i ręce lub wziąć prysznic. W takim przypadku trzeba codziennie rano podopiecznemu o tym przypominać, a najlepiej po prostu brać razem z nim udział w porannych czynności higienicznych.

Wiele zależy od pory roku i stanu zdrowia podopiecznego. W większości przypadków dla zachowania odpowiedniego stanu higieny wystarczy kąpiel lub prysznic 1-2 razy w tygodniu. W dniach pomiędzy pełnymi kąpielami wystarczyć może lekkie obmywanie poszczególnych części ciała gąbką — wycieranie pach, pachwin, narządów płciowych, stóp i wszelkich fałdów pomoże zminimalizować nieprzyjemny zapach ciała.Wielu praktyków zaleca jednak włączenie kąpieli do planu dnia. Wówczas kąpiel staje się elementem codziennej rutyny. Starsza osoby przyzwyczaja się do tego, że bierze np. codzienne rano lub wieczorem prysznic i wówczas mniej opiera się przed tego typu zabiegami higienicznymi. To, na jaką opcję się zdecydujemy, zależy wyłącznie od nas, podopiecznego i wytycznych, jakie otrzymamy od rodziny.

1. Ustal codzienną rutynę.
2. Zadbaj o przyjazne warunki w łazience.
3. Zachowaj spokój i postaraj się pozytywnie zachęcić seniora
4. Zaangażowanie seniora w proces mycia.
5. Informowanie o tym, co zamierzamy zrobić, aby senior nie był zaskoczony i nie bał się czynności higienicznych.
6. Na każdym kroku trzeba organizować i nadzorować przebieg kąpieli.
7. Cały czas trzeba pamiętać o komforcie i uczuciach podopiecznego. Jeżeli uda nam się wyeliminować strach, obawę wstyd i sprawić, żeby senior nam zaufał, wówczas jesteśmy na wygranej pozycji, a sama higiena osobista seniora nie będzie już dla nas wyzwaniem.

Miska z wodą jest najważniejszym elementem. Wodę należy wymieniać gdy jest zbyt zabrudzona lub jest w niej za dużo mydła. Do rozpoczęcia higieny pacjenta niepełnosprawnego przyda się również specjalna folia, która chroni łóżko przed zalaniem. Jedna gąbka do higieny całego ciała i twarzy nie wystarczy! Dwie gąbki (do higieny ciała i okolic intymnych) oraz myjka do mycia twarzy to absolutne minimum w higienie chorego.

Jeśli chcemy umyć głowę pacjentowi, to od tego zaczynamy czynności higieniczne. Dobrym rozwiązaniem jest wykorzystanie specjalnej miski pneumatycznej do mycia włosów. Ten produkt zdecydowanie ułatwia mycie włosów osobie leżącej i sprawia, że czynność ta jest bezpieczniejsza.Gdy stan pacjenta nie pozwala na zmianę jego pozycji, wtedy należy lekko unieść jego głowę i pod nią położyć miskę.Jeśli chcemy umyć głowę pacjentowi, to od tego zaczynamy czynności higieniczne. Dobrym rozwiązaniem jest wykorzystanie specjalnej miski pneumatycznej do mycia włosów. Ten produkt zdecydowanie ułatwia mycie włosów osobie leżącej i sprawia, że czynność ta jest bezpieczniejsza.Gdy stan pacjenta nie pozwala na zmianę jego pozycji, wtedy należy lekko unieść jego głowę i pod nią położyć miskę.

Sam proces mycia włosów w łóżku przebiega podobnie jak u zdrowej osoby. Po umyciu włosów można je osuszyć ręcznikiem lub za pomocą suszarki. Zwróć uwagę aby nawiew suszarki nie był zbyt silny. Przed suszeniem należy rozczesać włosy. Później czynność ta będzie znacznie trudniejsza, zarówno dla opiekuna, jak i pacjenta.

Oczywiście. Higiena włosów jest łatwiejsza, kiedy są one krótsze. Podcięcie włosów może zapewnić pacjentowi większy komfort. Włosy nie będą się plątać i przeszkadzać. Jednak nie należy podejmować takiej decyzji bez konsultacji z samym pacjentem. Jak każdy dorosły człowiek, osoba chora również ma prawo decydować o sobie.

Do ogólnej toalety chorego leżącego w łóżku również będzie potrzebna miska z wodą oraz mydło. Niezbędna będzie także gąbka, którą możesz zamaczać w misce z wodą i nawilżać nią ciało pacjenta. Myjemy chorego od górnych partii ciała w dół, zatem po umyciu głowy i twarzy powinniśmy skupić się na szyi, karku, dekolcie oraz tułowiu. U kobiet należy zwrócić uwagę na higienę skóry pod piersiami. Ważne jest również aby po kąpieli dokładnie wytrzeć pacjenta - w ten sposób zapobiegniesz powstawaniu ran, odparzeń lub odleżyn.

Warto, ponieważ produkty nawilżające, takie jak oliwki, kremy lub balsamy pomogą uniknąć powstawania niebezpiecznych zmian skórnych (np. odleżyn czy odparzeń).

Higienę rąk zaczynamy od dłoni, następnie przesuwamy się ku górze, aż do ramion i pach. Co ważne, po umyciu pierwszej ręki dokładnie ją osuszamy i dopiero wtedy zaczynamy myć drugą. Dzięki temu nie będziemy narażać chorego na przeziębienie.W przypadku nóg sprawa wygląda podobnie. Zaczynamy od stóp i kierujemy się ku pachwinom. W przypadku higieny stóp, zwróć uwagę na skórę pomiędzy palcami, ponieważ może się tam rozwijać grzybica.

Umycie okolic intymnych jest zazwyczaj dość krępujące, zarówno dla pacjenta, jak i opiekuna. Dzieje się tak szczególnie w przypadku, kiedy opiekę nad chorym sprawuje bliska osoba (np. ktoś z rodziny). Zastosuj się do kilku rad, które sprawią, że ta czynność będzie znacznie łatwiejsza:
- Pozostaw odkryte tylko te części ciała, które akurat myjesz. Pacjent będzie czuł się dzięki temu mniej skrępowany i nie będzie narażony na wyziębienie.
- Podczas mycia krocza, najbardziej komfortowe będzie ułożenie pacjenta na plecach, z nogami zgiętymi w kolanach.
- Do higieny okolic intymnych można wykorzystać ciepłą wodę i mydło, choć bardziej zalecane jest stosowanie specjalnego preparatu do higieny intymnej. Pamiętaj, aby do mycia i osuszania krocza używać osobnej gąbki i ręcznika.

Kiedy poznamy już przyczynę wstrętu przed myciem się, możemy zastanowić się, jak sobie z nim poradzić. Jeśli więc zaobserwujemy, że nasz podopieczny nie chce poddać się czynnościom higienicznym z uwagi na skrępowanie, trzeba będzie przede wszystkim zdobyć zaufania chorego, wykazać najwyższą z możliwych troskę o jego komfort psychiczny i zachować intymność czynności higienicznych. Chorego warto także przygotowywać do pomocy przy higienie powoli i etapami - szczególnie, jeśli jest to nasz nowy podopieczny. Takie działanie pozwoli zbudować sytuację zaufania. Pozwólmy, aby maksymalnie dużo czynności senior wykonał sam, nawet jeśli trwa to dłużej. Zacznijmy od wsparcia podczas drobnych czynności, podpowiadajmy co zrobić dalej, asekurujmy, ale jeśli nie trzeba, nie wkraczajmy od razu i bez zachowania pewnych reguł intymności.

Odleżyny są ranami skóry, które powstają w wyniku stałego ucisku (czasem połączonego z tarciem). Spowodowane są zbyt długim leżeniem bądź siedzeniem w tej samej pozycji, dlatego na powstawanie odleżyn najbardziej narażone są osoby z niepełnosprawnościami, unieruchomione bądź jeżdżące na wózkach. Co więcej - podczas siedzenia ciężar ciała jest znacznie większy, niż podczas leżenia, dlatego osoby na wózkach powinny wykazywać się jeszcze większą czujnością w tej kwestii. Odleżyny mogą powstawać także w wyniku urazów i stłuczeń.Tego typu rany najczęściej powstają w miejscach z wyjątkowo cienką skórą, a także na wyniosłościach kostnych, gdzie mniejsza ilość tkanki dzieli skórę i kość. To przede wszystkim odleżyny na piętach, kolanach, biodrach, kości ogonowej, kręgosłupie, ramionach, łokciach, głowie, a nawet uszach czy kościach policzkowych.

Wyróżnia się pięć stopni powstawania odleżyn:
I - rumień jest niewielki i blednie, gdy nacisk zostaje zmniejszony. Oznacza to, iż mikrokrążenie nie zostało uszkodzone.
II - rumień nie blednie po zmniejszeniu nacisku. Skóra w tym miejscu jest twarda, można także zaobserwować obrzęk bądź pęcherze.
III - rana nie jest już wyłącznie powierzchniowa, bardzo odróżnia się od zdrowej tkanki. To moment, w którym tkanka mięśniowa obumiera, a w środku rany można zauważyć ziarninę bądź ropną maź.
IV - na dnie rany widoczna jest tkanka martwicza. Skóra jest całkowicie zniszczona a uszkodzenie dosięga tkanki tłuszczowej.
V - tkanka martwicza dosięga kości, a w ranie powstają przetoki. Nieleczona odleżyna może być przyczyną sepsy.

Bardzo częstym skutkiem długotrwałego unieruchomienia osoby chorej są odleżyny. Można nie doprowadzić do ich powstania, choć wymaga to wiele pracy. Konieczne są jak najczęstsze zmiany pozycji osoby leżącej (by skóra nie była uciskana), oklepywanie w celu pobudzenia krążenia, nacieranie specjalnymi kremami i maściami najlepiej co około dwie godziny, co także pozwala uniknąć ucisku na skórę i pobudza krążenie.Warto także poznać prawidłowe techniki zmiany pozycji osoby leżącej, aby nie uszkodzić jeszcze bardziej delikatnej skóry. W przypadku osób stale leżących doskonale sprawdzają się materace przeciwodleżynowe. Leczenie odleżyn jest bardzo bolesne i długotrwałe, dlatego lepiej zapobiegać ich powstawaniu. Warto być w stałym kontakcie z lekarzem i pielęgniarką.

Powinno się przekładać chorego co godzinę, maksymalnie co dwie godziny, by nie dopuścić do problemów z mikrokrążeniem skóry. W tym celu warto wprowadzić tak zwany harmonogram zmian, by jak najrzadziej powtarzać konkretne pozycje ułożenia podopiecznego.

Przekładanie chorego ma na celu niedopuszczenie do uszkodzenia mikrokrążenia, natomiast poduszka czy krążek przeciwodleżynowy mają za zadanie pobudzenie go. Wykonują swojego rodzaju masaż, który poprawia ukrwienie skóry, a także wzmacnia ją. Poduszki przeciwodleżynowe wypełnione gryką polecane są przede wszystkim alergikom, gdyż łuski gryczane charakteryzują się właściwościami hamującymi rozwój bakterii i roztoczy. Zapewniają odpowiednią cyrkulację powietrza, co umożliwia jego stały dostęp do miejsca zagrożonego powstaniem odleżyny. Podobnie działają poduszki przeciwodleżynowe z granulatem, które masują skórę i łagodzą ból, jaki może pojawić się przy zbyt długim nacisku. Warto zaopatrzyć się przede wszystkim w poduszkę bądź krążek z otworem, gdyż chronią one przed powstawaniem odleżyn na głowie.

Masa ciała podopiecznego jest jednym z czynników mogących zwiększać ryzyko powstania odleżyny. U osób chudych oraz otyłych tego typu rany pojawią się szybciej, niż u chorego o przeciętnej budowie ciała. Dieta przeciwodleżynowa powinna być bogata we wszystkie mikro- i makroelementy, jednak przede wszystkim w pełnowartościowe białko (nabiał, mięso, ryby). Najlepiej gotowane na parze bądź pieczone, by było jak najbardziej lekkostrawne. Warto także pamiętać o witaminach A, E i C, chroniących skórę przed osłabieniem. Dlatego posiłki dla osób narażonych na powstawanie odleżyn powinny obfitować w świeże warzywa i owoce.

Osoby starsze, u których występuje problem nietrzymania moczu, wymagają odpowiedniej opieki. Jej najważniejsze elementy to:
- ograniczenie moczopędnych płynów (mocnej herbaty, kawy, alkoholu);
- regulacja rytmu wypróżnień: oddawanie moczu i kału w określonych godzinach;
- odpowiednie nawodnienie (czyli spożywanie właściwej ilości płynów) w celu uniknięcia odwodnienia i infekcji układu moczowego;
- stosowanie produktów chłonnych (pieluchy, pieluchomajtki, wkłady urologiczne, podkłady), które powinny być zawsze odpowiednio dobrane (inne dla osób leżących, inne dla osób chodzących), jak również dopasowane rozmiarowo - do stopnia inkontynencji, obwodu bioder i talii;
- dbanie o higienę miejsc intymnych, szczególnie w przypadku stosowania produktów chłonnych - należy pamiętać o pielęgnacji skóry podczas wymiany, dokładne mycie i suszenie miejsc narażonych na otarcia czy odparzenia, nacieranie i oklepywanie;
- stosowanie rozwiązań ułatwiających wypróżnianie: baseny i kaczki dla osób leżących, krzesła toaletowe skracające „drogę” do toalety, cewniki zewnętrzne i wewnętrzne - przy czym te wprowadzane są możliwie najpóźniej ze względu na zwiększone ryzyko zakażenia układu moczowego

Cewnik zewnętrzny u starszej osoby może być założony tylko ze względów medycznych, a jeśli takowe nie występują należy po prostu zmieniać środki chłonne. Cewnik moczowy to otwarte drzwi dla bakterii. Jeśli jest konieczny, powinien być odpowiednio często zmieniany przez fachowy personel (najczęściej raz na 4 tygodnie).

Wypadanie włosów u osób starszych często jest efektem:
- nieodpowiedniej diety (deficyt kaloryczny, niedobór białka),
- przyjmowania niektórych leków,
- przebytej choroby,
- palenia papierosów,
- nerwów i stresu.

Najczęstszym typem łysienia jest łysienie androgenowe (androgenetyczne). Dotyczy zarówno seniorów, jak i seniorki. Pod wpływem androgenów (hormonów androgenowych) następuje miniaturyzacja mieszków włosowych, co powoduje nadmierne wypadanie włosów. U mężczyzn objawia się to na czole w postaci charakterystycznych zakoli oraz na szczycie głowy, co z kolei określa się jako tzw. tonsura. U kobiet włosy przerzedzają się po całości, przez co fryzura znacznie traci na objętości. Powstaje efekt tzw. choinki.

Aby zahamować proces wypadania włosów, osoby starsze powinny zadbać o odpowiednią suplementację i dietę, która powinna być zbilansowana zarówno pod względem energetyczności, jak i jakości składników pokarmowych.Należy dostarczać organizmowi witaminy B6 i B12, które wspomagają syntezę aminokwasów (L-cysteiny i L-metioniny) biorących udział w procesie syntezy keratyny, głównego budulca włosa.W diecie warto uwzględnić produkty pełnowartościowe, warzywa i owoce, bogate w witaminy i minerały (selen i cynk), które są niezbędne włosom do ich regeneracji.

Przede wszystkim powinniśmy obcinać paznokcie na prosto, czyli nie możemy ich zaokrąglać, jak często robimy w przypadku paznokci u dłoni. Gdy będziemy wycinali kąciki paznokcia przy wałach otaczających płytkę, wówczas możemy spowodować nieprawidłowy wzrost paznokcia. Nie powinniśmy też obcinać płytki paznokciowej bardzo krótko, ponieważ wtedy także istnieje ryzyko, że paznokcie zaczną wrastać.

Kąpiel w saunie powinna zainteresować każdego seniora, gdyż podnosi ona odporność osobom starszym. Jest to doskonała broń w sezonie grypowym i przeziębień. Ma także pozytywny wpływ na osoby z problemami z górnymi drogami oddechowymi, w tym także na osoby z astmą oskrzelową. Seanse w saunie wpływają normalizująco na ciśnienie krwi i wspomagają leczenie zaburzeń krążenia. Jednak mimo, iż sauna ma bardzo korzystny wpływ na serce to osoby z zaawansowanymi problemami z zdrowotnymi układu krążenia powinny powstrzymać się od korzystania z niej. Na to przeciwwskazanie szczególnie powinni zwrócić uwagę seniorzy, gdyż to w ich grupie wiekowej zachorowania na choroby krążenia i serca są najczęstszym problemem. Kolejnym częstym i nieprzyjemnym problemem, z którym borykają się osoby starsze jest ból kręgosłupa i stawów - sauna jest świetną metodą na te dolegliwości. Jest pomocna w łagodzeniu bólu, rozluźnia mięśnie, zwiększa ruchomość stawów, a także chroni przed chorobami reumatycznymi.

Zmiany na stopach występuję przede wszystkim u osób dorosłych, u dzieci zdarzają sporadycznie. Na odciski bardziej narażone są kobiety, osoby starsze i otyłe. Przyczyny ich powstawania to m.in.:
- noszenie ciasnego, zbyt wąskiego obuwia,
- noszenie zbyt luźnych butów, które pod wpływem ruchu obcierają stopy,
- noszenie butów z cienką podeszwą,
- wkładanie butów na bosą stopę,
- chodzeniem na boso po twardym podłożu.

Nie usuwamy odcisków i modzeli samodzielnie za pomocą plastrów. Często podkreślamy, że najbezpieczniej usunąć zmiany u podologa. Silne kwasy zawarte w plastrach sprawiają, że skóra zaczyna się macerować, niszcząc także zdrową tkankę otaczającą odciski.

W składzie kosmetyków dla seniora powinny znaleźć się:
- witamina E,
- d-pantenol,
- alantoina,
- olejki - szczególnie polecane są te z awokado, lnu i wiesiołka,
- nienasycone kwasy tłuszczowe,
- witaminy A, C i E,
- ceramidy.