W dzisiejszych czasach starość jest pojmowana zupełnie inaczej niż kiedyś. Rozwój medycyny, jak również psychologii sprawił, że średnia długość życia wydłużyła się w stosunku do długości życia z początku wieku ubiegłego. Bezpośrednimi przyczynami tego stanu rzeczy są: styl życia, płeć, uwarunkowania genetyczne oraz to, czy korzystamy z różnego rodzaju używek. Jednak dziś wiemy również, że ogromną rolę odgrywa zaspokajanie potrzeb zarówno tych niższego, jak i wyższego rzędu.

Przeciętna długość życia mężczyzny w Polsce wynosi 74 lata, zaś kobiet 83 lata. Nieustannie zmieniający się świat stawia przed nami nowe wyzwania. Wzrost świadomości to jednocześnie większy obowiązek. Dla przykładu, kiedyś nie wiedziano, że aluminium jest toksyczne. Dziś jednak doskonale o tym wiemy, co z kolei stawia współczesnego człowieka przed zadaniem, którego celem jest ograniczenie lub zastąpienie aluminium mniej niebezpiecznymi związkami. Tak samo jest z osobami starszymi: ich potrzebami, które powinniśmy starać się zaspokoić, by mogli po latach ciężkiej pracy i wielu doświadczeń poczuć się bezpieczni. Jak więc patrzą na rzeczywistość seniorzy? Czy da się zrobić coś, co sprawi, że przeżyją starość z godnością? Czy starzenie się zawsze musi się wiązać z ograniczeniami, chorobami i samotnością?

Starzenie się a psychologia

Wraz z wiekiem ludzie stają się bardziej refleksyjni. Mają bagaż doświadczeń, wspomnienia tych radosnych, ale też i smutnych chwil oraz niespełnione marzenia. Wszystko to nagle staje przed oczami. Wówczas człowiek zastanawia się nad tym, ile czasu mu jeszcze zostało, ilu okazji nie wykorzystał. Ocena i odpowiedź na te wszystkie pytania często może prowadzić nie tylko do sentymentów, ale równocześnie do lęku przed tym, co nadchodzi i smutku związanego z poczuciem utraty niezależności, sprawności, a i nieraz bliskich osób.

Osoby starsze starają się utrzymać dotychczasowy tryb życia. Nie chcą rezygnować z aktywności i autonomii. Jednak postępujący proces starzenia narzuca wiele trudności, które niejednokrotnie mogą być bagatelizowane lub wręcz odwrotnie, wyolbrzymiane. W każdym wypadku następstwem jest chęć prowadzenia życia takiego, jak do tej pory, choć z drugiej pojawia się obawa przed samodzielnością, która staje się coraz większym wyzwaniem. Trudności najczęściej powstają w zakresie zdolności poznawczych, sprawności fizycznej oraz finansów.

Wszystko to rodzi z kolei potrzebę bycia traktowanym jak "wszyscy", co tak naprawdę oznacza chęć dorównania młodszym, poruszania się w sferze publicznej na tych samych warunkach. Aczkolwiek różnorodne bariery, tworzące się z upływem czasu wywołują wrażenie krzywdy, dezorientacji, a w konsekwencji bezsilności, marazmu czy nawet niepokoju i lęku.

Utarte schematy postrzegania starości jako zjawiska nieuniknionego a zarazem negatywnego sprawiają, że osoby starsze same wchodzą w ten stereotyp i zaczynają w nim funkcjonować jako w jedynej możliwej alternatywie. W rezultacie zaczynają się wycofywać, co potęguje poczucie samotności, pociągając za sobą mniejszą chęć do życia, która odgrywa w tym aspekcie znaczącą rolę. Powszechnie znane powiedzenie „starych drzew się nie przesadza” jest w gruncie rzeczy objawem tzw. neofobii, charakteryzującej się niechęcią do zmian oraz nowości. Przyczyną są powstające przez całe lata schematy zachowań – nawyków. Zmiana nawyków nie jest łatwym procesem i staje się tym trudniejsza wraz z wiekiem. W efekcie osoby starsze czują się niejednokrotnie wyobcowane i niezrozumiane.

Jedną z form adaptacyjnych do nowych warunków jest funkcjonowanie w relacjach z bliskimi. Wielu seniorów czerpie z nich satysfakcję, a także nowy cel, który nadaje im kierunek oraz tożsamość, sprawia, że to co robią ma wartość. Wielokrotnie relacje nawiązywane z wnukami przynoszą największą satysfakcję, ponieważ pozwalają na dzielenie się doświadczeniem i radą.

Wpływ sprawności fizycznej na emocje seniorów

Procesy poznawcze i sprawność fizyczna ulegają z czasem znacznemu pogorszeniu. Dawniej podejmowany z łatwością wysiłek, dziś staje się obciążeniem nie do udźwignięcia. Pojawiają się schorzenia, o których nigdy wcześniej nie myśleliśmy, że mogą nas dotknąć. Dolegliwości na przykład na tle neurologicznym, czy też każdym innym, nie pozwalają na wykonywanie wielu czynności. Szybka utrata koncentracji, pogorszenie koordynacji ruchowej, nietrzymanie moczu, nadciśnienie, cukrzyca, osteoporoza, Alzheimer – można byłoby tak wyliczać w nieskończoność. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że nie da się z tym nic zrobić. Takie myślenie jest przyczyną poddania się i utraty nadziei na poprawę. Właśnie wtedy osoby starsze potrzebują szczególnego wsparcia i opieki z naszej strony. Dzisiejszy świat zna wiele rozwiązań, które mogą nieco podreperować pewność siebie seniorów. Jak? Nie jest to wprawdzie rozwiązanie uniwersalne, ale trzeba przyznać, że podejmowanie aktywności fizycznej znacząco poprawia jakość codziennego funkcjonowania, a co za tym idzie, także i stanu emocjonalnego. Jednymi z największych ograniczeń są w tym zakresie: brak wiary we własne możliwości, wstyd oraz brak motywacji.

Często pojawiające się odpowiedzi na propozycję uprawiania sportu, chodzenia na różnego rodzaju zajęcia czy nawet rehabilitacje to: to nie dla mnie; mnie już nic nie pomoże; daj mi spokój itp. Jednak aktywność, o której mowa to często małe rzeczy, które wydają się być śmieszne, a w rezultacie mogą przynieść bardzo pozytywne i pożądane efekty. Seniorzy mają do wyboru różnego rodzaju treningi, zajęcia grupowe i indywidualne. Aktywność fizyczną można równie dobrze podejmować we własnym zakresie, w zaciszu domowym, gdzie nikt nie będzie się przyglądał naszym poczynaniom. Często propozycja wspólnego podjęcia jakiejś formy działania jest kluczem do przekonania seniora. Równocześnie warto podkreślić, że działania z zakresu gimnastyki, małych aktywności (sprzątanie, pielęgnowanie ogródka itp.) czy też nauka tańca, joga, tai chi itd. mają niesamowity wpływ na sprawność intelektualną i samopoczucie, jak również zmniejszają ryzyko zachorowania na wiele chorób oraz zmniejszają skutki przebytych urazów. Właśnie dlatego jest to tak istotny element, jeśli chodzi o zdrowie osób starszych.